Concert 23 december 2011: Haitink en Uchida. Een weergaloze combinatie!



Mozart: Piano Concerto Nr. 20, K466

R. Strauss: Eine Alpensinfonie, op. 64

Mitsuko Uchida

Bernard Haitink, Koninklijk Concertgebouworkest

Concertgebouw, Amsterdam

Naar dit concert, onderdeel van de KCO-serie 'De grote maestro's', keek ik al maanden uit. Niet alleen omdat Haitink op de bok zou staan, gezien zijn status als levende legende van de klassieke muziek, maar ook vanwege de solist: Mitsuko Uchida. En dat ook nog eens met een bij voorbaat geweldig programma met mijn favoriete pianoconcert, de twintigste van Mozart, en het specatulaire toondicht van Richard Strauss 'Eine Alpensinfonie'. Het gevaar bij zulke hoge verwachtingen is natuurlijk dat er nooit helemaal aan kan worden voldaan, maar daar was gisteren geen sprake van. Het werd een weergaloos concert dat wat mij betreft één van de mooiste concerten was die ik tot op heden heb bijgewoond.

Haitink en Uchida vormden voor de pauze een ware symbiose met een perfecte uitvoering van het 20e pianoconcert van Mozart (1756-1791). Het dreigende begin van het eerste deel van het concert, waar de piano de eerste minuten nog niet te horen is, gaat over in een prachtige 'call and response' tussen piano en orkest waarbij de piano steeds meer ruimte krijgt. Haitink en Uchida beschikken, naast uitstekende technische vaardigheden, allebei over dezelfde muzikale insteek: eerbied voor de componist en oor voor het geheel. Nimmer overstemde het orkest onder de lyrische directie van Haitink het fenomenale pianospel van Uchida. Lezers van mijn blog zal het opvallen dat ik me bij tijd en wijle nogal eens kan opwinden over de grote mate van gekuch in de Nederlandse concertzalen. Gisteren merkte ik dat het ook anders kan. De zaal luisterde dermate intens naar de muziek dat je een speld kon horen vallen. Dit was het meest duidelijk tegen het einde van het eerste deel van het pianoconcert waar de piano een uitgebreide solo tot de beschikking heeft. Uchida gebruikte deze om eerst te komen tot een fluisterend delicaat spel om daarna in een steeds subtieler crescendo het orkest weer 'toe te laten' om te komen tot een prachtige climax. Tijdens dit gehele deel was er geen ander geluid te horen in de zaal. Misschien wel het beste bewijs voor de kwaliteit die te horen was. Uchida is, net als Haitink, bescheiden op het podium (en bij het overdonderende applaus) maar gaat wel vol op in de muziek. Wanneer zij niet speelt beweegt ze mee met de muziek zonder dat het 'showy' is. Wanneer ze speelt doet ze dat met overgave, maar immer serieus. Publieksfavorieten zoals, de door mij niet zeer bewonderde, Lang Lang zouden hier wat van kunnen leren. Om een idee te krijgen van het spel van Uchida onderstaand een YouTube-filmpje van het laatste deel van het pianoconcert gespeeld door Uchida maar dan met de Berliner Philharmoniker onder Sir Simon Rattle:

Na de pauze was het de beurt aan Haitink alleen met de gegarandeerde showstopper 'Eine Alpensinfonie' van Richard Strauss (1864-1949). Lezers van mijn blog zal het niet ontgaan dat de Duitse Romantiek op mijn warme belangstelling mag rekenen en ook zeker de laatste vertegenwoordiger van deze stroming: Richard Strauss. Naast zijn opera's en liederen is Strauss ook vooral bekend om zijn toondichten. In 1915 schreef hij 'Eine Alpensinfonie' die het einde markeerde van opeenvolgende toondichten waaronder 'Don Juan', 'Also sprach Zarathustra' (bekend van het gebruik van het begin door Kubrick in '2001 A Space Odyssey') en 'Ein Heldenleben'. Zoals zoveel van zijn werk heeft ook 'Eine Alpensinfonie' een sterk biografisch karakter. Het beschrijft een avontuur in de Alpen die Strauss meemaakte toen hij nog kleine jongen was. Het aardige eraan is dat ook al weet je niet wat je te horen krijgt en je er niks over hebt gelezen dat je op veel momenten precies hoort wat er gebeurt. Of het nu een zonsopgang is die stil begint, maar glorieus tot zijn volle wasdom komt, een storm op de berg, het bereiken van het hoogste punt of de zonsondergang: de muziek is programmatisch van aard en leidt je door het gehele avontuur. Overigens wordt 'Eine Alpensinfonie' niet zo vaak uitgevoerd als het andere werk van Strauss. Dit komt met name door de enorme hoeveelheid musici die nodig zijn om dit stuk uit te voeren: meer dan 100. Alles komt er aan de pas: van harpen tot een dondermachine en een orgel. Het orgel van het Concertgebouw wordt niet vaak gebruikt, maar nu in volle glorie. Ondanks dit gegeven en de relatieve zeldzaamheid waarmee dit stuk wordt opgevoerd, was dit wel de eerste cd die ooit werd geperst in een uitvoering door het Berliner Philharmoniker onder Herbert von Karajan. Deze versie geldt nog steeds als benchmark waarbij ook een recentere versie van Christian Thielemann met het Wiener Philharmoniker hoge ogen gooit. En Haitink zelf staat, met het Concertgebouworkest, garant voor een bechmark-opname uit 1985. Deze is helaas alleen nog maar verkrijgbaar als onderdeel van de NRC-box 'Das Himmlische Leben'. Bestellen kan hier. Overigens heeft Haitink recent nog een versie uitgebracht met het London Symphony Orchestra op hun eigen label LSO Live.

De uitvoering van gisteravond was (meer dan) voorbeeldig. Een dergelijk werk, heeft enorme baat bij een live-uitvoering. Dit gekoppeld aan het prachtige en foutloze spel van het Koninklijk Concertgebouworkest en de meeslepende en lyrische directie van Haitink zorgden voor een fenomenale uitvoering die op alle fronten spectaculair was. Ook hiervoor geldt dat het moeilijk is om dit soort muziek goed onder woorden te brengen. Ook hier biedt YouTube weer een helpende hand met 'Eine Alpensinfonie' onder Haitink maar ditmaal met, het Strauss-orkest bij uitstek, de Staatskapelle Dresden:

Het goede nieuws is echter dat Haitink dit jaar bij het KCO op de bok staat voor de traditionele Kerstmatinee op Eerste Kerstdag. Het programma is 'Eine Alpensinfonie' gevolgd door de 'Vier Letzte Lieder' van Richard Strauss. De matinee wordt op 25 december vanaf 15.00 uur live uitgezonden door de AVRO op Nederland 2. Ondanks de gevordere leeftijd blijft Haitink, hij is inmiddels 82, maakt hij nog steeds een fiere indruk en levert hij het ene prachtige concert na het andere af. In 2012 zal ik hem nogmaal horen met de vijfde symfonie van Bruckner. Hopelijk gaat hij, en niet te vergeten Mitsuko Uchida, nog jaren door. Daarbij mogen we ons in Nederland gelukkig prijzen met zo'n toporkest, zo'n wereldvermaarde dirigent en de mogelijkheid om topsolisten zoals Uchida naar Nederland te halen. Welk land doet ons dit na?