'De Prooi'
Het Nationale Toneel
Mark Rietman (Rijkman Groenink)
Jaap Spijkers (Jan Kalff/Jan Maarten de Jong)
Jeroen Spitzenberger (Joost Kuiper)
Hajo Bruins (Wilco Jiskoot)
Betty Schuurman (Alexandra Cook-Schaapveld)
Pieter van der Sman (Rijnhard van Tets)
Naar het boek van Jeroen Smit
Script: Sophie Kassies Regie: Johan Doesburg
Koninklijke Schouwburg, Den Haag
Rijkman Groenink zal zich bij zijn aantreden in mei 2000 als voorzitter van de Raad van Bestuur van ABN-Amro vast wel bedacht hebben dat een dergelijke belangrijke functie tot een boek zou kunnen leiden. Waar hij gehoopt zal hebben op een vleiende biografie en een 'must read' voor succesvolle CEO's werd het Jeroen Smit's 'De Prooi' over de ondergang van de grootste bank van Nederland. Een toneelstuk met hemzelf in de hoofdrol zal hem zeker niet door het hoofd zijn geschoten. En toch is het daar: het Nationale Toneel bewerkte het succesvolle en zeer lezenswaardige boek van Jeroen Smit tot een toneelstuk. Met in de hoofdrol Rijkman Groenink, gestalte gegeven door Mark Rietman.
De overnamestrijd om ABN Amro tussen Barclay's, de voorkeur van Rijkman Groenink, en het trio Royal Bank of Scotland (RBS), Banco Santander en Fortis zal niemand ontgaan zijn. Net zoals de ontluisterend snelle ontrafeling van de overname door het trio die uiteindelijk RBS en haar topman, (inmiddels ex) Sir Fred Goodwin tot de afgrond zou leiden en Fortis deed ophouden te bestaan. En ABN Amro? Gehavend en samen met het Nederlandse deel van Fortis is zij nu eigendom van de Staat onder leiding van oud-minister van Financiën Gerrit Zalm.
Maar ABN Amro beheerste al langer de publieke aandacht. Vanwege het simpele feit dat ABN Amro de grootste bank van Nederland was, maar ook een grote wereldspeler. Maar ook vanwege de verwoede pogingen van de top van ABN Amro om de bank in de vaart der volkeren te laten opstomen, maar jaar na jaar moest toegeven dat hoewel de winst toenam de kosten nooit beheersbaar bleken en bleven toenemen. De laatste keer dat ABN Amro echt positief in het nieuws kwam was in 2005 door de overnamestrijd om Antonveneta waar Italiaans chauvinisme en malversaties uiteindelijk het onderspit moesten delven tegen de vrijheid van de Europese markt en haar open economie. Rijkman Groenink beleefde daarmee zijn 'finest hour': een tweede Europese thuismarkt voor ABN Amro en de cover van Elsevier als Nederlander van het Jaar. Snel zou echter de focus weer komen te liggen op de achterliggende prestaties van ABN Amro en verwerd deze trotse bank van jager tot armzalige prooi.
Het boek van Jeroen Smit was in 2008 terecht een sensatie en vestigde diens reputatie, na 'Het Drama Ahold', definitief. Het boek voorzag ook duidelijk in een behoefte. Hoe kon een zo grote en trotse bank, ontsproten uit de Nederlandse Handel-Maatschappij opgericht door Koning Willem I, zo aan haar einde komen? De persoon van Rijkman Groenink was daar gedeeltelijk de oorzaak van en zijn optreden, voor tijdens en na de overname, bevestigde alleen maar het beeld bij het grote publiek dat deze Groenink, in tegenstelling tot zijn keurige voorganger Jan Kalff, de bank in de vernieling had geholpen.
Het onderwerp bleek niet alleen meer dan voldoende voor een prachtboek, maar ook voor een toneelbewerking van datzelfde boek. Het Nationale Toneel heeft die klus op zich genomen en toen vorig jaar de kaarten voor het huidige toneelseizoen besteld konden worden, twijfelde ik geen moment en bestelde ik kaarten voor een toneelstuk dat vast en zeker de moeite van het zien waard zou zijn. Opvallende daarbij is overigens dat ik de kaarten al maanden in huis had toen zelfs het script nog geschreven moest worden. Een script dat ergens pas einde van het vorige jaar gereed is gekomen. Het moet gezegd: het Nationale Toneel is er in geslaagd om het boek tot een indrukwekkende toneelvoorstelling om te vormen. Men heeft daarbij gekozen voor een (soms wat oppervlakkige) bewerking van het gegeven dat vooral enerveert en vermaakt. De promofilm maakt dat overigens al duidelijk:
De focus in het toneelstuk ligt met name op de persoonlijke verhoudingen in de ABN-top waarbij een aantal episodes langs komen: de economische dynamiek van de jaren negentig gekoppeld aan een meer risicovolle inzet van de middelen van ABN, de strijd om de opvolging van Jan Kalff, de mislukte pogingen van ABN Amro om een succesvolle zakenbank te worden, de overname van Antonveneta en uiteindelijk, maar met veel minder aandacht ervoor dan je zou denken, de overnamestrijd over en het einde van ABN Amro (de epiloog van economische crisis en de nationalisatie van ABN Amro blijven, in tegenstelling tot het boek, onbehandeld). De focus in het toneelstuk blijft binnen al die episodes op de persoonlijke verhoudingen binnen de ABN-top. Rijkman Groenink, ondanks dat men hem autistisch en weinig empathisch vindt, wint de strijd om de opvolging van Jan Kalff ten koste van Kalff-kloon Jan Maarten de Jong (een mooie dubbelrol van Jaap Spijkers). Maar niet zonder de onaantastbare Wilco Jiskoot en zijn adjudant Rijnhard van Tets te beloven dat alle middelen gericht zullen zijn om een 'wholesale' zakendivisie op te richten. Een besluit dat veel geld zal kosten en uiteindelijk niets zal opleveren. Tussendoor figureert de staat van de Nederlandse divisie, geleid door Joost Kuiper, die niet sexy is, wel degelijk, maar continu efficiënter moet werken om de andere ambities waar te maken. Ook komt de enige vrouw in het verhaal Alexandra Cook-Schaapveld langs die het glazen plafond net niet weet te breken.
Het stuk wordt gedragen door de uitstekende acteerprestaties van allen, maar met name de geweldige invulling van de rol van Rijkman Groenink door Mark Rietman. Rietman laat telkens zien waarom hij zo'n goede acteur is. Ook al lijkt hij in het geheel niet op Groenink, toch is hij Groenink door een perfecte nabootsing van diens onhandige spraak en gedrag. Enige jammere aan het stuk is dat het allemaal erg lineair is en de personages, door de gekozen invalshoek, nogal plat zijn. Verdieping van de karakters kom je, ook door het relatief grote ensemble, niet tegen. Daarbij is de opbouw wel erg lineair en dat voedt de oppervlakkigheid. Desalniettemin is een het een mooie toneelvoorstelling die het aanraden meer dan waard is. Met name ook door het inventieve gebruik van het decor. Een grote draaiende wand waar de acteurs zich letterlijk aan vast moeten klampen, via een bergbeklimkit, om hun scènes te spelen. Of de 'real life'-hoofdrolspelers het toneelstuk kunnen waarderen is een tweede. Ik denk niet dat Rijkman Groenink een van de voorstellingen zal bezoeken.
Reacties
Een reactie posten