Wie afgelopen zaterdag op de BBC de traditionele 'The Last Night of the Proms' heeft gezien, zal zich wellicht afvragen waar die oprecht serieuze passie vandaan komt bij de 'Prommers' wanneer vaderlandslievende liederen als 'Jerusalem', 'Land of Hope and Glory' en bovenal 'Rule Britannia' worden gezongen. De Union Jack, te midden van andere vlaggen (niet in het minst de Engelse en Schotse), wappert dan fier in de Royal Albert Hall. En zo gek is dat niet, want nog tot ver in de 20e eeuw, regeerde het Verenigd Koninkrijk over een rijk waar de zon nooit onder ging. Een rijk dat ongeveer 200 jaar heeft bestaan, doch in een kleine twintig jaar werd ontmanteld. Op het hoogtepunt, in 1922, besloeg het British Empire ongeveer een kwart van het aardoppervlak en was twintig procent van de wereldbevolking onderdaan ervan.
Over het British Empire zijn al vele boeken geschreven, maar vaak vallen deze uiteen in boeken die het veroordelen dan wel prijzen. Jeremy Paxman, bekend als de genadeloze interviewer van Newsnight van de BBC, heeft met 'Empire' een neutraal boek geschreven waar via diverse episodes het wezen van het British Empire wordt uiteengezet. Hoewel voorkennis van de Britse geschiedenis essentieel is, heeft Paxman met 'Empire' een toegankelijk boek geschreven voor de anglofiel die meer wil weten van deze roemruchte periode uit de Britse geschiedenis. En voor die lezers van mijn blog die liever kijken dan lezen: er is ook nog een begeleidende BBC-serie gemaakt, gepresenteerd door diezelfde Paxman. Zeer de moeite waard, ook na het lezen van het boek.
Het voert wat ver om het boek samen te vatten omdat het vooral een mooie samenballing van allerhande verhalen rondom de British Empire zijn: van Canada en Australië via de uithoeken van Afrika en exotische paradijzen zoals de Bahama's tot de parel in de keizerlijke kroon: India. Want met de toevoeging van India aan het Verenigd Koninkrijk was er echt sprake van een wereldrijk. Een onmetelijk land van onvoorstelbare oppervlakte (het Britse India besloeg zowel het huidige India als Pakistan) en honderden miljoenen inwoners kreeg een bijzondere plek in het collectieve Britse bewustzijn. In het hedendaagse India valt nog veel van de 'Raj' (de term voor het Britse bewind in India) terug te zien. De Tweede Wereldoorlog maakte een einde aan het British Empire. Het land was financieel en materieel uitgeput terwijl tegelijkertijd het recht op vrijheid waar het Verenigd Koninkrijk voor vocht niet ontzegd kon worden aan haar onderdanen. Met de onafhankelijkheid van India in 1947 was het definitief gedaan hoewel er nog tientallen jaren onderdelen van de wereld stug Brits zouden blijven, is dit tegenwoordig beperkt tot delen van de wereld die slechts een paar honderdduizend inwoners tellen met de Falkland eilanden, waar Thatcher nog een succesvolle oorlog om vocht met Argentinië, als bekendste voorbeeld.
Wat vooral opvalt bij het lezen van 'Empire' is, zoals ook laatst verklaard door de huidige Britse premier David Cameron, dat veel van de huidige geopolitieke problemen (deels) zijn veroorzaakt door de Britten. Het zal voor velen niet al te bekend zijn dat het Verenigd Koninkrijk, na de Eerste Wereldoorlog, ook nog een tijd de scepter zwaaide over dat deel van het Midden-Oosten dat nu Israël is en met tegenstrijdige beloftes aan zowel de Joden als de Palestijnen het hele 'gedonder' daar is begonnen. Alleen al deze informatie maakt dit een zeer lezenswaardig boek, wat versterkt wordt door de schrijfstijl van Paxman die ik niet anders kan typeren als Brits met her en der een flinke dosis 'tongue in cheek'.
In de TV-serie, maar ook in de ondertitel van de hardcover-versie van dit boek, lijkt Paxman uit te zijn op het antwoord op de vraag 'what ruling the world did to the British'. In het boek komt daar eerlijk gezegd niet zo heel veel van terecht doch geeft de afsluiting de nodige 'food for thought': 'The empire was Britain's main international preoccupation for a very long time. But instead of trying to grapple with the implications of the story of empire, the British seem to have decided just to ignore it. It is perhaps possible that this collective amnesia has nothing whatever to do with the country's lamentable failure to find a comfortable role for itself in the world. But it seems unlikely. The most corrosive part of this amnesia is a sense that because the nation is not what it was, it can never be anything again. If only the British would bring a measure of clarity to what was done in their country's name, they might find it easier to play a more useful and effective role in the world.'
Reacties
Een reactie posten