'Austerlitz' van W.G. Sebald

Austerlitz van de Duitse schrijver W.G. Sebald (1944-2001) is een bevreemdend boek. Het boek valt lastig samen te vatten en wanneer een poging wordt gedaan, kom je niet veel verder dan dat Sebald verhaalt over de (fictieve) ontmoeting tussen de anonieme verteller en ene Jacques Austerlitz. Via deze ontmoeting wordt de levensgeschiedenis van Austerlitz vertelt, een levensgeschiedenis die een belangrijk deel van de West-Europese geschiedenis van de 20e eeuw omvat. 

Dit simpele gegeven lijkt niet meteen garant te staan voor een uitzonderlijk boek, maar toch valt dit laatste werk van Sebald zo te betitelen. Want na die eerste ontmoeting volgen - over een tijdspanne van ongeveer dertig jaar - meerdere ontmoetingen tussen de verteller en Austerlitz die inzicht geven in het leven van Austerlitz. Pas op latere leeftijd, op een kostschool in Wales, wordt Austerlitz door het hoofd van zijn school verteld dat hij niet uit Wales komt, zijn ouders zijn pleegouders zijn en hij in werkelijkheid Jacques Austerlitz heeft. Zijn echte ouders hebben hem in de dagen voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog vanuit Tsjechië op Kindertransport naar het Verenigd Koninkrijk gezet. Zijn ouders hebben dat geluk niet en zijn moeder eindigt in kamp Theresienstadt terwijl zijn vader in Parijs verdwenen is. Hun uiteindelijke lot blijft ongewis, maar hun vermoedelijke einde laat zich raden. Austerlitz ontwikkelt zich tot historicus in de architectuur en gaat de gangen van zijn ouders na teneinde hun lot te kunnen vaststellen. Een zoektocht die leidt naar Theresienstadt en Parijs, maar ook een zenuwinzinking. Voor Austerlitz is dit ook een zoektocht naar hemzelf en van een naam die hij voorheen slechts associeerde met de beroemde Slag bij Austerlitz gewonnen door Napoleon en het gelijknamige treinstation in Parijs. 

Sebald kiest een behoorlijk afwijkende doch fascinerende manier om dit verhaal te vertellen. Alles wordt verteld vanuit de anonieme verteller die moeiteloos de ik-vorm overneemt voor Austerlitz en anderen. Daarbij kent het boek hoofdstukken noch een indeling in paragrafen. Verder verliest Sebald zich in uitgebreide zinnen die in een enkel geval meer dan een pagina bestrijken. Ondanks deze weinig bemoedigende beschrijving, werkt deze aanpak juist enorm. Te meer omdat het uiteindelijke doel van Sebald niet lijkt te zijn om het verhaal van Austerlitz te vertellen aangezien lezers die closure zoeken inzake het lot van de ouders van Austerlitz bedrogen zullen uitkomen. Sebald gebruikt het fictieve personage Austerlitz om meanderend een beeld te geven van het Europa van de 20e eeuw met een bijzondere focus op Europa en de Tweede Wereldoorlog en de aanloop ernaartoe en gevolgen. Een thema dat in het oeuvre van Sebald dominant is. 

Voor het lezen van Austerlitz was de schrijver Sebald volstrekt onbekend. Een tip van een goede vriend wiens boekentips ik immer koester (je weet wie je bent!) leidde me tot deze vondst. Sebald is helaas te vroeg overleden, want rond zijn overlijden kwam er blijkbaar steeds meer aandacht voor diens werk en werd zijn naam steeds genoemd als mogelijk toekomstige ontvanger van de Nobelprijs voor de Literatuur. Sebald laat een een bescheiden oeuvre achter van negen boeken en een verzameling gedichten. Voor een ieder met een interesse in een roman out of the ordinary over het Europa van de 20e eeuw kan slechtere startpunten kennen dan Austerlitz van W.G. Sebald.