Alain Finkielkraut spreekt zich ferm uit tegen cultuurrelativisme en
levert een spraakmakende bijdrage aan de voortdurende discussie over de
multiculturele samenleving.
Het debat over de multiculturele
samenleving (en in het verlengde hiervan over migratie) wordt met name in
Europa al lange tijd en in verschillende mate van hevigheid gevoerd. Zo wordt
het debat in Nederland al sinds het einde van de twintigste eeuw gevoerd
waarbij Frits Bolkestein, Paul Scheffer (Het
Multiculturele Drama), Pim Fortuyn, Geert Wilders en vele anderen leidend –
al dan niet op een goede wijze – zijn geweest voor de ontwikkeling van het
debat. De afgelopen verkiezingen voor het Europees Parlement hebben daarbij nog
eens onderstreept hoe het debat over het wezen van de samenleving, de gevolgen
van immigratie en de nationale identiteit een factor is bij dergelijke
verkiezingen. De onvrede over de Europese Unie en zittende regeringen, de
onzekerheid over de economie en de natiestaat vertaalde zich in een uitslag die
tot veel duiding leidde, maar eigenlijk toch maar heel moeilijk in één richting
te verklaren was. Op nationaal en Europees niveau had de Franse uitslag met de
winst voor het Front National de
meeste impact en liet president Hollande nog verder wegzakken in zijn
electorale misère en maakte duidelijk dat de UMP met spoed een onbetwiste en
aansprekende leider nodig heeft. Niet voor niets lijkt voormalig president
Sarkozy zich voor te bereiden op een terugkeer naar de politieke arena.
Marianne in het verdomhoekje
Een politieke arena waar het debat
over de multiculturele samenleving en welke impact dit heeft in alle hevigheid
wordt gevoerd. Daarbij heeft dit debat een duidelijk eigen inslag waarmee het voor
een deel los staat van het debat zoals het in andere Europese landen wordt
gevoerd. De typisch Franse vorm van de scheiding tussen kerk en staat, de
laïcité, is daar één zo niet de grootste oorzaak van. Het sinds 2004 geldende
verbod op het dragen van hoofddoeken door leerlingen en leerkrachten en een
beperking ervan in overheidsgebouwen is een uitvloeisel van dat debat.
Met zijn nieuwe boek Ongelukkige identiteit. De ontsporing van de
multicultuur draagt filosoof en intellectueel Alain Finkielkraut (1967)
zijn steentje bij aan het debat over de multiculturele samenleving.
Finkielkraut spreekt zich in Ongelukkige identiteit
ferm uit tegen in het in zijn ogen dominante cultuurrelativisme dat
rondwaart in Frankrijk. In een erudiete polemiek keert Finkielkraut zich tegen
de afbraak van het onderwijs, het relativeren van de identiteit en de
minachting van cultuur. Feitelijk breekt hij een lans voor de Franse cultuur en
geschiedenis als leidraad voor een succesvolle integratie. Daarmee haalt hij
‘Marianne’ – het Franse symbool van de ‘Triomf van de Republiek’, de Vrijheid
en de Rede – uit het verdomboekje en pleit voor haar herrijzenis.
De Franse identiteit
De bijdrage van Finkielkraut is
niet onopgemerkt gebleven. In een zeer lezenswaardig interview van Martin
Sommer met Finkielkraut (De Volkskrant, 10 mei 2014) wordt duidelijk dat onder
intellectuelen Finkielkraut als zwart schaap wordt gezien en hij gemakshalve
door deze zelfde “intellectuelen” in de extreemrechtse hoek wordt geplaatst en
gezien wordt als vazal van Marine Le Pen. Juist daarom ontstond er “gedoe” toen
Finkielkraut werd voorgedragen voor de eerbiedwaardige Académie Française
waarvan hij inmiddels gewoon lid is.
 |
| Alain Finkielkraut |
Gelijk Nederland kent het Franse
debat over de multiculturele samenleving hysterische trekken waar overigens
zowel “links” als “rechts” zich schuldig aan maken. Finkielkraut valt juist te
prijzen met zijn bijdrage aan dit debat omdat veel van hem gezegd kan worden,
maar niet dat hij niet de tijd heeft genomen om zijn gedachten te vormen en van
argumentatie te voorzien. De kern van zijn betoog is gelegen in de waarneming dat
het Frankrijk van nu in de ban is van antiracisme en antifascime.
Uitgangspunten waarmee in de kern niets mis mee is, maar zo is doorgevoerd dat
het de integratie van minderheden in de samenleving tegen gaat omdat de eigen
Franse cultuur en geschiedenis zo gerelativeerd worden dat gemeenschappelijkheid
ver te zoeken is en een samenleving daardoor dreigt te ontstaan waarin haar
burgers die – los van het Franse paspoort – maar weinig delen met alle gevolgen
van dien. Finkielkraut pleit er daarom voor om de Franse identiteit af te stoffen
en weer als leidraad te nemen, met name in het onderwijs als het lijm voor de
gemeenschappelijke identiteit.
Een dominante cultuur?
Een dergelijk standpunt wordt al
snel (bewust) verkeerd opgevat en zou kunnen leiden tot het vooropstellen van
één dominante cultuur ten koste van anderen. Wat Finkielkraut feitelijk doet is
te stellen dat een land alleen maar een samenleving kan hebben wanneer je een
gezamenlijk referentiepunt hebt die de basis vormt voor de onderlinge omgang en
de gezamenlijke normen en waarden. Natuurlijk zou gesteld kunnen worden dat een
dergelijke opvatting is gebaseerd op een soort gestold historisch beeld van
Frankrijk en dat een land en haar samenleving evolueert op grond van de
veranderingen in bevolkingssamenstelling, technische ontwikkelingen en de
toenemende globalisering waardoor een eenvormige identiteit niet bestaat.
Tegelijkertijd zou juist ook gesteld kunnen worden dat de huidige natiestaat
door de toegenomen globalisering en de gevolgen van immigratie op een uniek punt
is aanbeland waarbij het uitgangspunt van een graduele evolutie niet meer geldt
en dus juist het ijkpunt van een gezamenlijke identiteit nodig is.
Zoals uit voorgaande duidelijk
wordt, is Ongelukkige identiteit een
spraakmakende bijdrage aan het debat over de multiculturele samenleving en is
daarom een aanrader voor een ieder die zich mengt of geïnteresseerd is in dat
debat. Want zoals het een polemisch geschrift betaamt, geeft het – op boeiende
en lezenswaardige wijze – alle aanleiding om te denken en te discussiëren.
‘Ongelukkige identiteit. De
ontsporing van de multicultuur’ is in april door De Bezige Bij Antwerpen
uitgegeven en is de vertaling door Katrien Vandenberghe van ‘L’identité
malheureuse’ van Alain Finkielkraut.
Deze recensie is ook gepubliceerd op Het Goede Leven, het culturele katern van De Dagelijkse Standaard. Naast mijn eigen FerdiBlog recenseer ik regelmatig o.a. boeken en concerten op Het Goede Leven en geef ik mijn opinie over actuele cultuurpolitiek.
Reacties
Een reactie posten