Laline Paull brengt een fascinerende, maar ook vervreemdende wereld van bijen tot leven. Een totalitaire wereld waar het collectief het individu vermorzelt, maar de eenzame en bij-zondere Flora 717 verlossing brengt voor zowel de bijenkorf als de lezer.
Terwijl een tekort aan bijen dreigt en daarom in grote delen van Europa gewassen daarom verstoken blijven van bestuiving, kan wat aandacht voor dit onbegrepen insect geen kwaad. Na het non-fictie boek Een verhaal met een angel (A Sting in the Tale) van Dave Goulson over hommels is recent ook de roman De Bijen van de Brits-Indiase Laline Paull verschenen. Daar waar het boek van Goulson het verhaal van de hommel vertelt, ontmoet de lezer in de roman van Paull de werkbij Flora 717. Deze Flora is niet meer dan een schoonmaker en bungelt daarom onderaan het totalitaire systeem van de bijenkorf. Een systeem waar de koningin verheven als een godin over haar onderdanen regeert, maar tegelijkertijd door haar coterie wordt afgeschermd van diezelfde onderdanen. Maar deze Flora is geen gewone bij en zij zal uiteindelijk de hele bijenkorf op stelten zetten en tegelijkertijd instrumenteel zijn in de redding ervan.
Naar volkje die bijen
De lezer wordt meteen diep in de bijenkorf geworpen door Flora vanaf haar geboorte van dichtbij te volgen. Een geboorte die overigens tot weinig jaloezie leidt, omdat zij ter wereld komt als schoonmaker en daarom een positie op de allerlaagste trede van de sociale rangorde bekleedt. Een rangorde die bij bijen geen uitzondering kent en waarbij alles ten dienste staat ter meerdere eer en glorie van de koningin. Afwijkingen worden niet getolereerd en eindigen steevast in eliminatie van de betreffende bij. Ook Flora wijkt af, maar wordt door een bij uit één van de hoogste klassen herkend als iets bijzonders en daarom onder haar hoede genomen. De lezer volgt de ontwikkelingen van Flora op de voet en leert de bijenkorf van binnenuit kennen en wordt steeds (onaangenaam) verrast door de gevolgen van het bij-zondere totalitaire systeem. Tegelijkertijd wordt ook de wereld buiten de bijenkorf - de Myriade - inzichtelijk vanuit het gezichtspunt van de bijen. Een wereld waar bijvoorbeeld wespen net zo hard gehaat worden door bijen als door mensen en het bestuiven van bloemen het hoogste doel is om de bijenkorf te voeden. In die wereld moet Flora zien te overleven en neemt ze telkens een andere rol aan wanneer keer op keer blijkt dat haar mogelijkheden groter zijn dan haar afkomst. Mogelijkheden die haar dichtbij de koningin brengen en de beschermde koninklijke status duidelijk maken. Een status die continu in de gaten wordt gehouden ter voorkoming van de verspreiding van ziekten. Want dan is ook de koningin niet onfeilbaar en is haar einde nabij.
En ook nog een vervreemdend volkje
Paull slaagt erin om een roman over bijen - zover het natuurlijk door een leek beoordeeld kan worden - levensecht te maken en de fascinatie voor deze wereld aan te wakkeren. Een fascinatie die overigens ook zeer vervreemdend werkt, want het systeem waarbinnen de bijen werken, heeft (uiteraard) geen menselijke trekken. Sterker nog: hoe dieper je als lezer betrokken raakt bij de wereld van de bijen, hoe meer vervreemdend deze wereld wordt. Daarmee is Paull niet in de al te makkelijke val getrapt om de bijenkorf menselijke trekjes te geven en daarmee de bijen niet meer te maken dan menselijke substituten. Tegelijkertijd neemt Paull daarmee het risico dat de lezer afhaakt, want waar zit de herkenbaarheid nog in een verhaal dat uiteindelijk toch alleen maar over bijen gaat? Het is moeilijk om die fascinerende vervreemding te beschrijven, behalve door te stellen dat Paull in haar opzet is geslaagd om een realistisch (?) portret van een bijenkorf te creëren waarbij de "personages" in feite niets betekenen, maar toch indruk maken op de lezer. En misschien ligt het uiteindelijk wel aan de beschrijving van het totalitaire systeem dat - althans op die schaal - voor mensen niet voor te stellen is, maar wellicht ook weer niet een onmogelijkheid is. Paull heeft daarmee een bij-zondere roman geschreven die het lezen meer dan waard is. En grote kans dat de lezers van De Bijen zich nog eens gaan inzetten voor het behoud van de bijen in ons land.
'The Bees' van Laline Paull is in een vertaling van Hien Montijn als 'De Bijen' in september uitgegeven door Uitgeverij Cargo | De Bezige Bij. Bestellen kan hier.
Reacties
Een reactie posten