Concert 24 april 2015: Een filmische Wunderhorn

Mahler: Des Knaben Wunderhorn

Dietrich Henschel (bariton)

Clara Pons (film en regie)

Cristian Macelaru, Residentie Orkest

Dr. Anton Philipszaal, Den Haag

Dietrich Henschel en Clara Pons brengen - met hulp van componist Detlev Glanert - de hele canon van Mahler's Wunderhorn-liederen ten gehore. Een begeleidende film maakt hun visie op Mahler's cyclus af. Overtuigend is deze aanpak allerminst. 

Hoewel de kern van Mahler's muzikale genie draait om zijn symfonieën, zijn deze niet compleet zonder zijn muzikale zetting van de gedichten van Des Knaben Wunderhorn. Deze 19e eeuwse anthologie van volksteksten samengesteld door Achim von Arnim en Clemens Brentano heeft vele componisten geïnspireerd, maar geen ander als Gustav Mahler (1860-1911) wiens cyclus simpelweg bekend staat als Des Knaben Wunderhorn. Een cyclus die van groot belang is voor zijn symfonieën aangezien deze tussen 1892 en 1901 gecomponeerde liederen niet alleen de inspiratie vormen voor zijn Eerste, Tweede, Derde en Vierde Symfonie, maar in een aantal gevallen ook integraal onderdeel van zijn symfonieën zijn. De kerncyclus - waar Urlicht, Es sungen drie Engel en Das himmlische Leben geen deel van uitmaken omdat ze zijn opgenomen in de Tweede, Derde en Vierde Symfonie - wordt veelvuldig uitgevoerd en is al vele malen succesvol opgenomen, maar onttrekt aandacht aan een negental Wunderhorn-liederen die weliswaar door Mahler op muziek zijn gezet, maar helaas niet zijn georkestreerd. In dit gat springt het Wunderhorn-project van bariton Dietrich Henschel en regisseur Clara Pons. De hedendaagse Duitse componist Detlev Glanert (1960) heeft daarbij de resterende Wunderhorn-liederen - in de geest van Mahler - georkestreerd waardoor de in totaal 24 Wunderhorn-liederen een volledig concert kunnen dragen. Om het project een extra dimensie te geven hebben Pons en Henschel een film gemaakt die de Wunderhorn-wereld gestalte moet geven. In deze film speelt Henschel zelf de hoofdrol en volg je een soldaat in de 19e eeuwse wereld van Mahler  waar simpel geluk en een opkomende oorlogszucht in tegenspraak met elkaar zijn. 

Een knappe prestatie

In alles is dit het project van Pons, maar toch vooral Henschel. Want de 24 liederen - waarvan de kerncyclus normaliter door een sopraan en een bariton wordt gezongen - worden allen door Henschel zelf gezongen. Met op de achtergrond de film van Pons zodat muziek en film elkaar versterken. Althans dat is het idee. In de praktijk is deze keuze voor Henschel die alle liederen zingt begrijpelijk en hoewel hij hoorbaar moeite moet doen om de hele  range van de liederen te vangen, gaat hem dat behoorlijk goed af en dat is een knappe prestatie. Al moet gezegd dat een sopraan een aantal liederen zo ontzettend veel mooier kan brengen, alleen al Urlicht en Das Himmlische Leben. En de film is eigenlijk ook een beetje merkwaardig. Enerzijds geeft dit blijkbaar aan dat de liederen van Mahler niet op zichzelf staan en behoefte hebben aan bewegend beeld om een avondvullend concert mogelijk te maken. Anderzijds leidt een dergelijke film ook gewoon enorm af van de muziek waarbij betekenis van de film en de liederen niet altijd synchroon lijken te lopen. De film is vrij dramatisch terwijl de kracht van de Wunderhorn-liederen is besloten in het tragikomische karakter ervan. Zo wordt Des Antonius zu Padua Fishpredigt filmisch begeleidt door een gevecht op leven en dood. Een bijzondere keuze die niets voor de muziek doet, sterker nog er afbreuk aan doet. Ook het feit dat - de op film goed geconserveerde - Henschel zelf de hoofdrol speelt en (op film althans) het publiek in zijn naakte en volle glorie tegemoet treedt, leidt ook wat af. Het deed enkele van mijn concertgenoten opmerken dat hij letterlijk "voor (zijn eigen) paal staat".  

Die zaal kan niet meer

Over de begeleiding door het Residentie Orkest onder leiding van Cristian Macelaru die zijn debuut in Den Haag maakt, kan alleen maar positief worden gesproken. Macelaru en het orkest voelen de wereld van Mahler goed aan en zorgden als één van de weinige elementen bij dit project voor een echte toegevoegde waarde. Een en ander vond overigens nog plaats in de Dr. Anton Philipszaal, een zaal die met alle respect niet meer kan. Vanaf de oplevering was het al geen plaatje en de akoestiek is ook niet over om naar huis te schrijven, maar het is - gezien de ontwikkelingen rondom de nieuwe huisvesting van Residentie Orkest, NDT en het Koninklijk Conservatorium - zonneklaar dat deze zaal eigenlijk al een tijdje geleden gesloten had moeten worden. Daar waar de (Europese) Wunderhorn-tournee tot volle zalen heeft geleid en Mahler in Nederland meestal hetzelfde effect heeft, was de publieksbelangstelling in dit geval ondermaats. Zelfs het niet eens in de verkoop zetten van het balkon mocht niet baten: de zijvakken van de zaal zelf bleven volledig onbezet. Je gaat wat dat betreft ook niet meer voor je lol naar de Dr. Anton Philipszaal. En dat helpt geen enkel concert. Al met al een gedurfd initiatief dat om een veelvoud van redenen niet goed uit de verf gekomen is. Hopelijk leidt het er wel toe dat de zeer geslaagde orkestratie door Detlev Glanert van de negen Wunderhorn-liederen wel onderdeel wordt van de Wunderhorn-traditie, want in die missie is het project zonder meer glansrijk geslaagd. 

Oordeel FerdiBlog: ***

Het Wunderhorn-filmproject van Clara Pons en Dietrich Henschel heeft zijn Europese tournee, begonnen in oktober in Stavanger en via België, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en afgesloten in Nederland met uitvoeringen in De Doelen en de Dr. Anton Philipszaal, op 24 april 2015 in Den Haag afgesloten. Deze recensie is op basis van de uitvoering op 24 april. Meer informatie over het project hier.