Met het recente verschijnen van Go Set a Watchman is To Kill a Mockingbird weer volop in de aandacht. Niet dat dit echt nodig was aangezien dit eerste en – tot voor kort – enige boek van Harper Lee vrijwel meteen te boek is komen te staan als één van de belangrijkste en invloedrijkste klassiekers in de Engelstalige literatuur. Een goed moment om nog eens stil te staan bij het boek dat in Nederland als Spaar de Spotvogel is verschenen. Is het werkelijk zo’n goed boek of heeft de tand des tijds haar vernietigende werk gedaan?
To Kill a Mockingbird is nog altijd een fenomeen in de Verenigde Staten, maar zeker ook daarbuiten. Want hoe anders is de buitensporige aandacht te verklaren die is uitgegaan naar Go Set a Watchman (in Nederland uitgegeven als Ga heen, zet een Wachter). Want niet alleen betekende To Kill a Mockingbird het sensationele en met een Pullitzer Prize onderscheiden debuut van Harper Lee (1926), maar het zou tevens 55 jaar het enige boek van haar hand blijven. Ook heeft Lee in al die jaren de spotlights vermeden en vrijwel nooit van zich laten horen of interviews gegeven. Totdat eerder dit jaar het bericht kwam dat een vergeten eerder boek van Lee was gevonden en werd uitgegeven. Zowel deze berichtgeving als het uiteindelijke boek Go Set a Watchman zelf zijn omgeven door controverse. Er zijn grote vraagtekens geplaatst of het daadwerkelijk de wil van de – inmiddels de vrijwel blinde en dove – Lee is om dit boek uit te brengen. Daarnaast zijn de recensenten verdeeld over dit boek omdat Go Set a Watchman ook te typeren is als een “kladversie” van To Kill a Mockingbird waaruit uiteindelijk de roemruchte klassieker is ontstaan. Ook het feit dat in dit nieuwe boek Atticus Finch blijk lijkt te geven van een minder verheven karakter is een grote bron van controverse. Juist daarom is het goed om terug te gaan naar de reden waarom Harper Lee wordt gerangschikt onder de grote schrijvers van de 20e eeuw en To Kill a Mockingbird te lezen.
Segregatie als way of life
 |
| Harper Lee met president George W. Bush (2007) |
Het grote gevaar bij klassiekers uit de literatuur is dat de mythe de realiteit overvleugelt, maar in het geval van To Kill a Mockingbird is daar geen sprake van. Het verhaal vanuit het perspectief van de jonge Jean Louise “Scout” Finch is een indrukwekkend tijdsbeeld. Want hoewel het verhaal zich afspeelt in het fictieve Maycomb in Alabama (Lee is zelf opgegroeid in Monroeville, Alabama), is het een tijdsbeeld van het gesegregeerde Zuiden van de Verenigde Staten in de jaren dertig. Het knappe aan To Kill a Mockingbird is dat je stukje bij beetje in het leven van Scout, haar broer Jem, hun vader Atticus en hun (zwarte) huishoudster Calpurnia wordt getrokken. Voor velen – deze lezer incluis – is de rechtszaak die Atticus voert ten faveure van zijn ten onrechte van verkrachting beschuldigde cliënt Tom Robinson het enige bekende van het boek is zonder deze gelezen te hebben. Dit niet in de laatste plaats door de gelijknamige en evenzo geroemde filmversie met Gregory Peck als Atticus Finch. En juist ook omdat die rechtszaak de sleutel is tot de betekenis van de roman. Want de cliënt van Atticus is niet zomaar een cliënt, hij is zwart. En in het gesegregeerde Zuiden van die tijd stond de schuld van een zwarte man (of vrouw) bij voorbaat vast. De slavernij was dan al lang afgeschaft, maar het zou nog dertig jaar duren (en door toedoen van Southerner Lyndon B. Johnson) dat met de Civil Rights Act van 1964 – althans formeel – een einde werd gemaakt aan de segregatie. Via het gezinsleven van de familie Finch en het effect dat de rechtszaak op hun leven heeft, brengt Harper Lee de subtiele en onderhuidse spanning van de Deep South krachtig tot leven. Juist hierdoor krijg je zin om (voor het eerst of opnieuw) te grijpen naar de nog altijd niet afgeronde biografiereeks van Robert Caro over Lyndon B. Johnson en dan met name de delen die gaan over zijn tijd in de Senaat en zijn eerste daden als president na de moord op Kennedy. Want juist in die delen wordt het leven en segregatie in de Deep South en de invloed op de nationale politiek fantastisch inzichtelijk gemaakt.
Een terechte klassieker
Juist vanwege het historische karakter van To Kill a Mockingbird over een periode die nog altijd bepalend is voor de huidige Verenigde Staten is het een terechte klassieker. Maar Lee snijdt in het boek zoveel meer thema’s aan: moraliteit, de rol van klasse, verantwoordelijkheid en de onschuld en fantasie van jeugd. Dit alles wordt versterkt door een totaal gebrek aan effectbejag en overmatige dramatiek. Een boek als To Kill a Mockingbird biedt perspectief op bepalende episode uit de geschiedenis van de Verenigde Staten maar is tegelijkertijd een parabel over de menselijke waardigheid. Na het schrijven van zo’n klassieker is het voor te stellen dat Lee nooit echt meer een poging heeft gedaan om een volgend boek af te ronden. En wellicht dat Go Set a Watchman ondanks dat het misschien geen volwaardig boek is, maar slechts een studie die weg heeft geplaveid voor To Kill a Mockingbird is er daarom juiste alle reden om het boek juist te lezen.
Oordeel FerdiBlog: ****½
‘To Kill a Mockingbird’ van Harper Lee is in 1960 voor het eerst uitgegeven. In Nederland is het in een Nederlandse vertaling als ‘Spaar de Spotvogel(s)’ uitgegeven. Deze recensie is op basis van de oorspronkelijke Engelstalige versie. Bestellen kan hier. De Nederlandse vertaling uitgegeven door De Bezig Bij vind je hier.
Deze recensie is ook verschenen bij online nieuwsmagazine Jalta.
Reacties
Een reactie posten