De befaamde biograaf van Adolf Hitler en chroniqueur van Nazi-Duitsland Ian Kershaw zet zijn tanden in de geschiedenis van de gehele 20e eeuw. Gelukkig kiest hij voor een aanpak in twee delen, waarvan het eerste deel de lezer door ‘Het Tijdperk van de Europese Zelfvernietiging’ leidt. Prepare for a bumpy ride…
Ian Kershaw (1943) begint zijn – wellicht laatste? - werk met een citaat van Winston Churchill uit 1901: “Oorlogen tussen volkeren zullen verschrikkelijker zijn dan die tussen koningen”. Wie de geschiedenis van de 20e eeuw in ogenschouw neemt, kan niet anders concluderen dat Churchill het bij het recht eind had. Nu zijn oorlogen nimmer beschaafd geweest, maar in het algemeen zou het tot de 20e eeuw duren voordat de totaaloorlog die niet alleen levensgevaarlijk was voor de deelnemende soldaten, maar ook onschuldige burgers zijn intrede zou doen. Hoewel deze eeuw, slechts 16 jaar oud, al de nodige barbarij kent, valt dit nog altijd in het niet bij de slachtingen van de vorige eeuw. Een eeuw die gedomineerd werd door drie gerelateerde oorlogen: de beide wereldoorlogen en de Koude Oorlog. Een overzicht van die eeuw van oorlog is een hels karwei – in alle betekenissen van het woord - en het zal daarom niet verbazen dat Kershaw dit project heeft verdeeld over twee boeken. Het eerste boek De Afdaling in de Hel handelt over de periode 1914-1949 en wordt zonder overdrijven door Kershaw ‘Het Tijdperk van de Europese Zelfvernietiging’ genoemd. En wie de bijna 600 pagina’s tot zich neemt, kan niet anders concluderen dat Kershaw het helaas bij het rechte eind heeft. De twee wereldoorlogen hebben ongekend veel leed veroorzaakt, maar tevens de positie van Europa onherkenbaar veranderd en de weg geopend naar een langdurige duopolie van de Verenigde Staten en de Sovjetunie die pas in de nadagen van de 20e eeuw zou overgaan in een (nog altijd voortdurende, maar steeds meer onder druk komende) Amerikaanse hegemonie.
De oorzaak van de crisis
De oorzaken voor de afdaling in de hel zijn volgens Kershaw: (1) een uitbarsting van etnisch-racistisch nationalisme, (2) de verbitterde en onverzoenlijke eisen van gebiedsherziening, (3) de acute klassenstrijd en (4) een langdurige crisis van het kapitalisme. Met deze vier oorzaken in het achterhoofd, is het weinig verbazingwekkend dat Duitsland een prominente rol speelt in dit boek als schurk van de 20e eeuw, althans de eerste helft. Voor de Tweede Wereldoorlog zal niemand de schuldvraag betwisten, maar voor de Eerste Wereldoorlog ligt deze complexer en hangt samen met de balance of power en het onvermogen van de Europese grootmachten om hun leidende positie in de wereld te behouden door elkaar de oorlog te verklaren in een dodelijk dominospel van allianties over en weer. Gezien de achtergrond van Kershaw en diens uitgebreide en toonaangevende publicaties over Duitsland ligt het voor de hand dat Duitsland een prominente rol in dit boek speelt. Gelijk de rol die zij in de eerste helft van de vorige eeuw speelde. Dat laat onverlet dat Kershaw zo volledig mogelijk probeert te zijn en de diverse Europese landen zo volledig doch behapbaar mogelijk behandelt, met overigens een nadruk op de Europese grootmachten Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Italië en Spanje. Maar de Nederlandse lezers kunnen gerust zijn, we spelen ook een rol(letje) in het geheel.
Omvattend, maar ook (soms) wat oppervlakkig
Kershaw presteert het door deze aanpak om een behoorlijk volledig beeld te geven van de eerste helft van die eeuw van oorlog en daarbij ook landen en gebeurtenissen te behandelen die in de regel niet bekend zijn bij een breed publiek. Dat in combinatie met de natuur van een dergelijk overzichtswerk zorgt ervoor dat Kershaw zonder meer slaagt in de opzet te komen tot een omvattend werk zoals voorgangers als Eric Hobsbawm (Een eeuw van uitersten). Desalniettemin ontkomt een werk als deze er niet aan dat de scope ervan tot een bepaalde oppervlakkigheid leidt. Soms krijg je als lezer daarbij ook het idee dat Kershaw meer zou willen vertellen, maar dat de ruimte daarvoor echt ontbreekt. Misschien is dat ook de reden dat er in beperkte mate kleine feitelijke foutjes zijn ingeslopen. Want Hitler’s favoriete architect en Nazi-minister Albert Speer is in tegenstelling tot wat Kershaw schrijft tijdens het Proces van Neurenberg niet tot levenslang maar slechts tot twintig jaar cel in Spandau veroordeeld. Net zoals Kershaw niet meldt dat Göring weliswaar ter dood is veroordeeld tijdens hetzelfde proces, maar dat hij de beul ontliep door zelfmoord te plegen. Dit is overigens klein grut dat wegvalt bij de prestatie van Kershaw om een leesbare en betekenisvolle geschiedenis van de eerste helft van de 20e eeuw te schrijven. Het is nu afwachten hoe Kershaw de laatste helft van die wrede eeuw gaat kenschetsen en wanneer we deze – op voorhand belangwekkende – uitgave mogen verwachten. Eén troost: de tweede helft van de 20e eeuw is, althans voor het Westerse deel van Europa, een stuk beter verlopen dan de eerste…
Oordeel FerdiBlog: ****
‘De Afdaling in de Hel. Europa 1914-1949’ van Ian Kershaw is recent verschenen en de vertaling door Huub Stegeman van ‘To Hell and Back. Europe 1914-1949’ voor Uitgeverij Unieboek|Het Spectrum. Deze recensie is ook verschenen bij online nieuwsmagazine Jalta.
Reacties
Een reactie posten