Nog steeds een gitzwarte (alternatieve) toekomst... 'The Madagaskar Plan' van Guy Saville

Een gitzwart alternatief universum waar het Derde Rijk Europa domineert en grote delen van Afrika heeft gekoloniseerd, maakte The Afrika Reich een uitstekend schrijfdebuut voor Guy Saville. Bijna vijf jaar later is dat universum nog steeds deprimerend en gaat het verhaal van Burton Cole verder in The Madagaskar Plan.  

Met het in 2011 verschenen The Afrika Reich maakte Guy Saville (1973) niet alleen zijn debuut, maar trad ook nog eens in de voetsporen van grootheden zoals Robert Harris en Philip Roth. En hoewel het werk van Harris en Roth verschilt als dag en nacht hebben hun respectievelijke boeken Fatherland en Het Complot tegen Amerika gemeen dat een alternatief universum waar Hitler-Duitsland niet verslagen is omdat de Tweede Wereldoorlog anders is verlopen dan wel niet heeft plaats gevonden de achtergrond voor het verhaal vormt. Deze What if?-romans maken deel uit van een literair genre dat zich uitstrekt over allerhande tijdsperiodes maar waarbij de Tweede Wereldoorlog als alternatief scharnierpunt in de geschiedenis toch wel één van de meeste populaire uitgangspunten is. En dat is niet zo vreemd aangezien het een periode betreft die volledig onderdeel uitmaakt van het collectief geheugen (alleen al door de vrijwel dagelijkse vergelijkingen die je om de oren vliegen) en natuurlijk het catastrofale en verstrekkende karakter van de Tweede Wereldoorlog en de verwevenheid met de betekenis voor en invloed op de twintigste eeuw. Met verve en zelfvertrouwen heeft Guy Saville dit speelveld betreden en schreef met The Afrika Reich een internationale bestseller die overigens aan Nederland voorbij lijkt te zijn gegaan, mede ook vanwege het feit dat een Nederlandse vertaling niet voorhanden is. In The Afrika Reich schildert Saville een wereld waar het Verenigd Koninkrijk het na Duinkerken op een akkoordje heeft gegooid met Hitler en zo de Europese dominantie van Duitsland accepteerde in ruil voor het behoud van het Britse Rijk. Met een Verenigde Staten die het isolationistische uitgangspunt nog immer trouw is gebleven. Dit gaf Duitsland de ruimte voor een hernieuwde Scramble for Africa waardoor een daadwerkelijk Afrika Reich onder leiding van de gewetenloze SS-er Walter Hochburg is ontstaan. In The Afrika Reich is het aan huurling Burton Cole om Hochburg uit te schakelen en de misstanden van de Nazi's publiek te maken. Het spannende doch gitzwarte The Afrika Reich las als een trein en een vervolg en een verfilming zoals Fatherland (met onze eigen Rutger Hauer!) lagen voor de hand. Van de verfilming is het (nog) niet gekomen, maar sinds afgelopen zomer is daar wel het vervolg: The Madagaskar Plan.

Een realistische alternatieve wereld
Het succes van What if?-romans staat of valt bij het realistische karakter ervan. En dat zit bij Guy Saville meer dan goed. Zijn alternatieve vertrekpunt - de zware nederlaag van de Britten bij Duinkerken - is geloofwaardig waarbij hij de slimme zet heeft gedaan om de actie te situeren in Afrika in plaats van Europa en daarbij zich te baseren op oorspronkelijke Duitse plannen. Plannen die (natuurlijk) uitgingen van een onontkoombare eindoverwinning. Hiermee slaat Saville twee vliegen in één klap: hij onderscheidt zich hiermee van andere vergelijkbare romans en geeft zichzelf de ruimte om in Afrika een alternatief universum te creëren waarin hij minder gebonden is aan beperkingen zoals wanneer zijn verhaal in Europa speelt. Hoewel het een alternatief universum is, moet je dan ook als schrijver je enigszins houden aan historische karakters, gebeurtenissen en locaties. Natuurlijk komt in beide boeken de situatie in Europa voorbij, maar dit is (soms jammerlijk) beperkt en slechts als ondersteuning van zijn Afrikaanse verhaal. Een verhaal dat - gek genoeg - in zijn tweede boek misschien nog realistischer is aangezien de titel van het boek refereert aan een daadwerkelijk bestaand plan van de Nazi's om Joden "onder te brengen" op het Afrikaanse eiland Madagaskar. Een locatie die overigens ook buiten Duitsland heeft gecirculeerd als het Joods Huis, niet in de laatste plaats in het Verenigd Koninkrijk. Daarbij heeft The Madagaskar Plan nog het aanvullende voordeel dat de alternatieve historische omgeving en de belangrijkste hoofdrolspelers - Burton Cole en Walter Hochburg - al geïntroduceerd zijn waardoor Saville meteen van leer kan trekken.

Een gitzwarte alternatieve wereld

En van leer trekken doet Saville want The Madagaskar Plan gaat eigenlijk meteen door waar The Afrika Reich gestopt is. Hoewel Cole aan het einde van het vorige boek de strijd met Hochburg heeft overleefd, is hij nog niet samengebracht met zijn geliefde Madeleine. En helaas voor Cole blijkt haar man Jared - hooggeplaatst binnen de Britse geheime dienst en tevens betrokken bij het plan om Hochburg te vermoorden - het weinig op prijs te stellen dat Cole en Madeleine de bloemetjes buiten zetten. Voor straf wordt Madeleine - die zelf Joodse wortels heeft - verscheept naar Madagaskar waardoor er voor Cole niets anders op zit om terug te keren naar Afrika om ditmaal het zwaarbewaakte gevangeniskamp dat Madagaskar is te infiltreren. En tegelijkertijd is Jared bezig met een missie daar van groot belang voor de geopolitieke verhoudingen en dus de toekomst van de wereld. Een missie waardoor beide heren ook het pad kruisen van Walter Hochburg die weliswaar de leiding heeft over Afrika, maar niet over Madagaskar en tegelijkertijd in de veronderstelling leeft dat Cole hun laatste strijd niet overleefd heeft. Dit alles komt samen in een zonder meer spannende pageturner die eigenlijk op gelijke hoogte staat met het eerste deel. Lezers met een wat depressieve aard moeten de boeken van Saville misschien maar links laten liggen, want beide boeken kenmerken zich ook door een alternatieve wereld die gitzwart is en waar maar weinig sprankjes van hoop zich voordoen. Happy ends zijn ook niet bepaald de voorliefde van Saville. En bij The Madagaskar Plan  heeft Saville er nog een (forse) schep bovenop gedaan. Het zou daarom niet verbazen dat dit de potentiële lezersschare beperkt. Hoewel The Madagaskar Plan zonder meer een succesvol vervolg is, is het wel de vraag hoe het nu verder gaat met Saville. Ook nu laat hij alle ruimte voor een vervolg, maar de vraag is of er nog genoeg "muziek" zit in zijn centrale uitgangspunt en of hij niet het risico loopt het gitzwarte zo uit te werken dat dit tegen het verhaal gaat werken. De zaden voor deze teleurstelling zijn (beperkt) terug te vinden in The Madagaskar Plan maar hoeven liefhebbers van What if?-romans in het algemeen en fans van The Afrika Reich in het bijzonder niet te weerhouden om zich onder te dompelen in de gitzwarte wereld van Guy Saville.

Oordeel FerdiBlog: ****

In juli 2015 is 'The Madagaskar Plan' van Guy Saville verschenen als vervolg op 'The Afrika Reich'. Beide boeken zijn niet in het Nederlands vertaald. Bestellen kan hier.