Hoewel de verkoopcijfers van de boeken van Robert Kaplan – zeker voor non-fictie – zonder meer uitstekend zijn, is het niet zo dat vrijwel ieder huishouden over één van zijn boeken beschikt. Maar de invloed die zijn werk heeft, overtreft in de regel de grootste bestsellers. Want wie ook maar een beetje geïnteresseerd is in geopolitiek en het buitenland kijkt telkens reikhalzend uit naar zijn nieuwste boek. Met Duister Europa werpt Kaplan zijn licht op Roemenië. Een land dat door velen niet op voorhand als geopolitieke brandhaard zal worden betiteld. Maar voortgestuwd door zijn fascinatie voor dit land neemt Kaplan de lezer mee op reis door heden en verleden van een land in de schaduw van Oost en West.
Jaren geleden kenschetste het weekblad The Economist een boek op prachtige wijze door te stellen dat ‘This book is destined to lie unread on the coffee tables of liberal America’. Het boek dat The Economist hier slechts in één zin wist weg te zetten was niet één van de zestien boeken geschreven door Robert Kaplan, maar de autobiografie van Bill Clinton My Life. Want sinds de doorbraak van zijn Balkanschimmen in 1993 weet Robert Kaplan (1952) met zijn mix van geopolitiek, geschiedenis en reisverhalen grote groepen lezers aan zich te binden. Want in tegenstelling tot de draak van een autobiografie van Clinton zijn de boeken van Kaplan immer het lezen waard. Zijn boeken zullen daarom nimmer ongelezen terug te vinden zijn op de salontafels van liberaal of conservatief Amerika of de salontafels waar dan ook ter wereld. Want Kaplan heeft de unieke gave om internationale en geopolitieke ontwikkelingen inzichtelijk te maken en vaker wel dan niet te markeren wat de internationale brandhaarden van de komende jaren zullen zijn. Daarmee is Kaplan verplichte lectuur voor allen die internationaal geïnteresseerd of professioneel actief zijn. Het bekendste voorbeeld hiervan is zijn beschouwing van de Balkan in Balkanschimmen. Hij was – ook al voordat het boek werd gepubliceerd – de eerste Amerikaanse schrijver die in de duisternis van de Balkan een oorlog zag ontvlammen. Toen de oorlog uitbrak werd zijn boek gezien onder arm van toenmalig president Bill Clinton waarvan insiders wisten te vertellen dat juist dit boek mede de aanleiding voor het Witte Huis vormde om niet in te grijpen. Een keuze die Kaplan niet heeft begrepen aangezien juist de omvang en diepte van die duisternis juist aanleiding zou kunnen zijn om – op welke wijze dan ook – in te grijpen.
Roemenië?
Kaplan’s voorlaatste boek Het Aziatisch Kruitvat verscheen in 2014 en handelt over de landen rondom de Zuid-Chinese Zee als toekomstige geopolitieke brandhaard waar China en de Verenigde Staten en de landen rondom de Chinese Zee van Vietnam tot Japan zich in zullen bevinden. De thematiek van dit boek is immer actueel en was één van de redenen waarom de kenners niet alleen naar het Midden-Oosten bleven kijken, maar ook de blik verder oostwaarts richten. Alle reden dus om te denken dat Kaplan’s nieuwste boek de nieuwste geopolitieke hotzone ontrafelt. In Duister Europa – de meer dan uitstekende Nederlandse vertaling van In Europe’s Shadow van de hand van vaste Kaplan-vertaler Margreet de Boer – is verrassend genoeg Roemenië het onderwerp van Kaplan’s fascinatie. En hoewel in deze tijden van IS, de problemen in het Midden-Oosten en de toenemende spanningen met Rusland dit misschien wat vreemd lijkt, is dit vanuit het perspectief van Robert Kaplan alleszins verklaarbaar. Na zijn diensttijd in het Israëlisch leger vertrok Kaplan – in het bezit van zowel een Israëlisch als Amerikaans paspoort – naar Roemenië. Niet helemaal toevallig omdat hij daarmee tegemoet kon komen aan zijn fascinatie met het Oostblok en Roemenië – vanwege de grote Joodse gemeenschap aldaar – het enige land achter het IJzeren gordijn was waar Israël diplomatieke betrekkingen had en daarmee toegankelijk. Roemenië zou voor Kaplan het startpunt vormen voor een band met Oost-Europa die tot op de dag van vandaag voortduurt. Kenners van Kaplan zal dit overigens minder verbazen aangezien Roemenië een belangrijk onderdeel van Balkanschimmen vormde en dus niet exclusief handelt over Joegoslavië.
Roemenië!
In Duister Europa toont Kaplan zijn grip op de geschiedenis en schetst een Roemenië als middelpunt van Oost en West zonder ooit ergens helemaal bij gehoord te hebben. Hoewel Roemenië – gelijk een groot deel van Europa – onderdeel is geweest van de belangrijkste rijken in de geschiedenis, is het land een unieke samensmelting van het Latijnse Westen en het Grieks-Orthodoxe Oosten. Een land dat vaak een grenspost vormde van het Romeinse tot het Ottomaanse Rijk en in de moderne geschiedenis tienmaal door Rusland is binnengevallen. Een land dat tevens een tragische geschiedenis heeft door in de Tweede Wereldoorlog – onder leiding van Antonescu – eerst voor de Nazi’s te kiezen en daarna voor de Russen en in beide gevallen veel landgenoten te verliezen in de strijd. Na de ellende van de Tweede Wereldoorlog volgde de lange schaduw van het communisme dat zich uitte in het regime van Ceausescu. Een regime dat Stalinisme combineerde met een vleugje Noord-Korea. Iets wat zelfs in Moskou met argusogen werd bezien. Met de val van het gehate echtpaar in 1989 opende Roemenië zich naar Europa en werd onderdeel van het Westen met als bekroning het lidmaatschap van de NAVO en de Europese Unie. In Duister Europa geeft Kaplan zijn unieke kijk op Roemenië door de bijzondere, maar ook duistere geschiedenis te combineren met een beschrijving van zijn bezoeken aan en gesprekken in Roemenië, maar ook o.a. Moldavië dat vroeger onderdeel was van Groot-Roemenië en nu slechts een zwakke democratie is. Een zwakke democratie waar in de woorden van Kaplan de Russische president Poetin fan van is, omdat je daarmee op allerhande schaduwachtige manieren een dergelijk land kunt destabiliseren. Een ontwikkeling waar Roemenië voor waakt aangezien het lidmaatschap van de NAVO en de EU dan weinig uitkomst biedt: een overduidelijke casus belli ontbreekt dan. Tegelijkertijd laat Kaplan zien dat de ontwikkelingen in Roemenië niet stil hebben gestaan, zeker wanneer je reist van Moldavië naar Roemenië en je feitelijk ziet hoe Roemenië ooit was en wat er verandert is. Tussendoor maakt Kaplan ook uitstapje naar de antieke geschiedenis van Roemenië waarin talloze beslissende veldslagen onderdeel zijn van het collectief bewustzijn, maar gek genoeg de slagen bekend zijn, maar de precieze locatie allesbehalve.
Duister Europa is Kaplan's fascinerende reis door grensland Roemenië dat Oost en West verbindt, maar tegelijkertijd ook overschaduwd wordt door de grootmachten in verleden én heden. Roemenië is daarmee een ideologisch en geografisch grensgebied dat een verhaal vertelt over Europa, Rusland en een onzekere toekomst. Een boek dat juist in deze tijden van toenemende spanning met Rusland en aan de vooravond van het referendum over het Associatieverdrag met Oekraïne - waar Kaplan zich recent in Buitenhof voor heeft uitgesproken – een must read is.
Oordeel FerdiBlog: ****
In februari is ‘In Europe’s Shadow’ van Robert Kaplan gepubliceerd. De Nederlandse vertaling ‘Duister Europa’ door Margreet de Boer voor Unieboek|Het Spectrum is in maart verschenen.
Deze recensie markeert het 396e bericht op én het eerste lustrum van FerdiBlog. Op 19 maart 2011 ging FerdiBlog van start met een recensie van Anatomie van een Moment van Javier Cercas. In die eerste maand had FerdiBlog 76 bezoekers, afgelopen maand bijna 4.000. Op naar de volgende 5 jaar!
Reacties
Een reactie posten