Met Moresnet. Opkomst en ondergang van een vergeten buurlandje haalt Philip Dröge een bizar staatkundig fenomeen uit de vergetelheid: Neutraal Moresnet dat meer dan een eeuw heeft bestaan, maar compleet is weggevaagd uit het collectief bewustzijn. Tegelijkertijd vertelt hij het verhaal van dit vreemde “landje” met grote flair en heeft daarmee één van de meest opvallende non-fictie boeken van de afgelopen tijd geschreven.
Het aantal Nederlanders dat niet weet dat bij Vaals het Drielandenpunt ligt, zal op de vingers van een hand geteld kunnen worden. Maar dat het Drielandenpunt lange tijd een Vierlandenpunt is geweest, was voor mij – en vast velen met mij – volstrekt onbekend. En hoe bizar het klinkt, van 1816 tot 1920 kwamen niet alleen de landsgrenzen van Nederland, Duitsland en België bij Vaals bij elkaar, maar ruim een eeuw lang ook de grenzen van een staatkundige anomalie als dwerg tussen drie reuzen: Neutraal Moresnet. De geschiedenis van dit vreemde minilandje was al onderwerp van David van Reybrouck’s Boekenweekessay Zink. Maar hij wordt daarin overklast door Philip Dröge van wiens hand in februari Moresnet. Opkomst en ondergang van een vergeten buurlandje verscheen. Neutraal Moresnet – maar iets groter dan Monaco – vormt de afspiegeling van de Europese geschiedenis van de 19eeeuw tot aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. Philip Dröge slaagt erin om Neutraal Moresnet te bevrijden van de ashoop van de geschiedenis en hierover één van de meest intrigerende non-fictieboeken sinds jaren te schrijven.
Foutje, bedankt!
Philip Dröge begint zijn boek met ‘Niets in dit boek is verzonnen’. Een nogal vreemde aftrap voor een boek in de categorie non-fictie. Maar wie de ruim 240 met flair geschreven pagina’s over de geschiedenis van Neutraal Moresnet heeft gelezen, zal zich menigmaal achter de oren hebben gekrabd over hoe het kan dat zoiets ooit tot stand is gekomen en al helemaal vol ongeloof moet constateren dat Neutraal Moresnet het meer dan een eeuw heeft volgehouden. Het fijne aan dit boek is dat Philip Dröge blijkbaar met veel plezier deze vreemde geschiedenis heeft uitgeplozen, want dat plezier spat van de pagina’s af en doet de historie van Moresnet lezen als een roman. Een historie die – gelijk een groot aantal Europese landen – start met het Congres van Wenen (1814-1815). Na de desastreuse verlopen Russische veldtocht van Napoleon is de tot dan toe onoverwinnelijke Grande Armee gedecimeerd en komt het Franse Keizerrijk ten einde. Met Napoleon veilig opgeborgen in zijn ballingsoord Elba komende de grootmachten van Europa in Wenen bij elkaar om de wereldorde te bepalen en nieuwe grenzen voor Europa te trekken. Halverwege het congres weet Napoleon Elba te ontsnappen en eenmaal met vaste voet op Franse bodem het Keizerrijk uit het slop te halen om uiteindelijk – op het nippertje en ditmaal defintief – verslagen te worden bij Waterloo. De uitkomsten van het congres kunnen dus doorgang vinden. En bij de uitwerking van Wenen wordt al snel duidelijk dat de onophoudelijke stroom van bals en drank niet tot de meest secure besluitvorming heeft geleid. Want wanneer op 11 februari 1816 Duitse en Nederlandse functionarissen de precieze grenzen tussen beide landen pogen vast te leggen op grond van het Congres van Wenen blijkt dat twee artikelen van het verdrag – nummers 25 en 66 – elkaar tegenspreken. Doordat op het breedste punt het verschil tussen de Duitse Westgrens en de Nederlandse Oostgrens maar liefst 2 kilometer is, ontstaat een stukje niemandsland waarvan uiteindelijk besloten wordt dat dit zal worden bestuurd door beide landen als Neutraal Moresnet, maar daardoor de facto in de loop der tijd een zo goed als onafhankelijk landje ontstaat. Een ministaatje dat meer dan een eeuw zal bestaan evenzo lang de gemoederen tussen Nederland, Duitsland en later België bezig houdt. Wijlen Rijk de Gooyer in de legendarische REAAL-reclame uit de jaren negentig had het wel geweten: foutje, bedankt!
Rijk van Zink
In die ruim honderd jaar dat Neutraal Moresnet heeft bestaan, zijn er overigens onophoudelijk pogingen gedaan om tot een vergelijk te komen. Eerste tussen Nederland en Duitsland en nadat België zich afscheidde van Nederland en daarmee een nieuw buurland aan de westgrens van Neutraal Moresnet ontstond tussen België en Duitsland. Met de diverse (kleine) grenscorrecties in de geschiedenis is het natuurlijk de vraag waarom het bij Moresnet maar niet wilde lukken. De hoofreden hiervoor ligt in het feit dat precies dit gebied rijk aan zink is en de betreffende landen elkaar het licht niet in de ogen gunden. Zo kan een klein gebied rijk aan zink een semionafhankelijk Rijk van Zink worden. Juist dit perspectief vanuit het zink wordt – zoals eigenlijk het gehele boek – op heerlijke wijze door Philip Dröge ingeleid met de anekdote dat het verwarmde en mobiele zinken bad dat Napoleon overal mee naar toe nam een cadeau was van de uitvinder Jean-Jacques Daniel Dony. Met dit cadeau sleepte hij de concessie voor het winnen van zink in het toekomstige Neutraal Moresnet binnen. Een concessie die zeer waardevol zou blijken omdat Dony het winnen van zink efficiënter en dus winstgevender wist te maken door een speciale oven. En zo is Napoleon niet alleen (indirect) verantwoordelijk voor de grenzen van Neutraal Moresnet, maar ook de reden waarom het zo lang heeft kunnen bestaan. Met verve vertel Philip Dröge de geschiedenis van dit bizarre landje dat niet alleen een Rijk van Zink was, maar door de statkundige vorm een vluchthaven werd voor allerhande (illegale) praktijken en een soort Europese variant op de boomtowns van het Wilde Westen.
Net zoals de Eerste Wereldoorlog een einde maakte aan het oude Europa van Koningen en Keizers, was het uiteindelijk ook gedaan met Neutraal Moresnet. Wat rest is een heerlijk boek waarmee Philip Dröge in één klap frontrunner is voor allerhande boekenprijzen voor non-fictie.
Oordeel FerdiBlog: *****
In februari is ‘Moresnet. Opkomst en ondergang van een vergeten buurlandje’ van Philip Dröge verschenen en wordt door Unieboek|Het Spectrum uitgegeven.
Reacties
Een reactie posten