Laurent Binet laat in zijn nieuwste boek het realisme definitief achter zich en creëert in De zevende functie van taal een fictief en vooral mal universum waar de dood van de Franse filosoof Roland Barthes een ludieke kijk geeft op de filosofen en politici van Frankrijk. Binet’s bizarre avontuur is daarmee niet voor iedereen weggelegd, ondergetekende incluis.
De boeken van de Franse schrijver Laurent Binet (1972) zijn in de regel zeer persoonlijk. Zijn beschrijving van de aanslag op Reinhard Heydrich (‘De Beul van Praag’) op 27 mei 1942 te Praag was veel meer dan dat. Zijn HhhH. Himmlers hersenen heten Heydrich (2010) was bovenal het persoonlijke relaas van Binet en de verwoording van zijn queeste het boek te schrijven. Juist deze onconventionele aanpak vormde de basis voor zijn doorbraak waardoor de exemplaren van HhhH niet aan te slepen waren en Binet katapulteerde tot literaire ster. Ook in Nederland mocht Binet zich wentelen in grote populariteit. In 2012 volgde een nieuw boek van zijn hand waar wederom de realiteit het uitgangspunt was. Ditmaal vormde niet een hooggeplaatste Nazi het onderwerp van zijn fascinatie, maar de toenmalige Socialistische kandidaat voor het Franse presidentschap François Hollande. Vanwege zijn doorbraak wist Binet zich toegang te verschaffen tot de hofhouding van de huidige Franse president en vormt Niets gaat zoals verwacht een blik achter de schermen van een Franse politieke campagne. De succesformule van HhhH was ook hier terug te vinden: een subjectieve beschouwing waar veeleer Binet zelf in plaats van de hoofdpersoon centraal staat. Het boek geeft door dit onbeschaamde uitgangspunt een mooi beeld van een journalist die worstelt met zijn rol als observerende deelnemer, maar krijgt de lezer tegelijkertijd een uniek kijkje in de Franse campagnekeuken. Het leverde wederom een fascinerend boek op waar helaas de diepgang wat ontbrak en daarmee viel te classificeren als ‘tegenvallende aanrader’. Met De zevende functie van de taal gooit Binet het over een compleet andere boeg. Binet neemt de dood van de Franse filosoof Roland Barthes in februari 1980 als uitgangspunt voor een bizar, maar vooral erg Frans avontuur dat alle grenzen van de realiteit te buiten gaat.
Mitterand vs. Giscard d’Estaing
Het ogenschijnlijke – waargebeurde – ongeluk waarbij Roland Barthes in het Parijse Quartier Latin door een vrachtwagen wordt overreden en later in het ziekenhuis aan zijn verwondingen overlijdt is voor Binet alle aanleiding om de geschiedenis te herschrijven en dit ongeluk onderdeel te laten uitmaken van een groot complot waarbij de werelden van de Franse filosofie en politiek samen komen. Want voorafgaand aan zijn noodlottige dood had Barthes geluncht met de toenmalige linkse presidentskandidaat François Mitterand. Deze Mitterand was – gelijk de huidige Franse president in zijn aanloop naar het Élysée - vooral een politicus die het altijd net niet haalde. Ook in die periode leek het erop dat Mitterand wellicht niet eens de kandidaat van de socialisten zou zijn en al helemaal niet kon winnen van de zittende president Giscard d’Estaing. De geschiedenis zou anders uitwijzen en Binet fabuleert een complete geschiedenis die de strijd om het presidentschap van Frankrijk in verband brengt met de filosofische queeste naar de mythische zevende functie van de taal met Roland Barthes als het stralende middelpunt.
Linguïstiek als thriller
Want – en dat is op zich al knap – Binet weet zijn fantasie zo de vrije loop te geven dat linguïstiek thrillerachtige elementen krijgt en de lezer op sleeptouw neemt door dit vreemde domein dat ook nog eens in verband wordt gebracht met de toonaangevende Franse filosofen, schrijvers en politici van die tijd. Want de taal kent – mede met dank aan de grondleggers van de linguïstiek waaronder de Russische linguïst Roman Jakobson – zes functies. Er zijn echter aanwijzingen voor een zevende functie die altijd een mythe is gebleven: een magische of bezweringsfunctie waarvan het mechanisme wordt beschreven als ‘het overhalen van een derde persoon, afwezig of levenloos, de ontvanger van een conatieve boodschap’ zoals Binet de lezer uitlegt toevertrouwt via één van zijn personages. Oftewel: de functie die ervoor zorgt dat de ontvanger ervan dus beïnvloed kan worden. Een politicus die zich meester kan maken van de functie is onoverwinnelijk. En laat – in de wereld van Binet – Roland Barthes nu net die zevende functie doorgrond hebben waarmee zijn dood in een heel ander licht komt te staan. Deze revelatie vormt het startschot van een nogal bizar avontuur waar politiecommissaris Bayard – bijgestaan door zijn literaire hulpje Simon – een wereld betreedt van filosofen, schrijvers, Bulgaarse huurmoordenaren, geheime diensten, de Franse president en de geheimzinnige Logos Club. Een club die retorica zeer serieus neemt waarbij de verliezende uitdager van een retorisch debat een vingertop moet afstaan.
Hoewel het boek veelbelovend start en Binet het voor elkaar krijgt om de in de regel weinig toegankelijke onderwerpen als linguïstiek, Franse filosofie en het politieke systeem van Frankrijk als vehikel te gebruiken voor een thriller, verzandt het boek halverwege in een wel heel erg Franse belevingswereld. Dat is niet vreemd gezien de nationaliteit van Binet, maar zal voor mening lezer toch snel voor een afhaakmoment zorgen. Ook voor ondergetekende die grote interesse in Frankrijk heeft en de boeken van Binet hoog aanslaat, was ook de aankondigde humor die met de aanpak gepaard gaat niet echt evident en staat de omvang van het boek (bijna 500 pagina’s) in relatief schril contrast met de fictieve vondst van Binet.
Oordeel FerdiBlog: ***
In april is ‘De zevende functie van taal’ van Laurent Binet verschenen. Het betreft de vertaling door Liesbeth van Nes van ‘La septième foncton du langage’ en wordt door Meulenhoff uitgegeven. Deze recensie is eerder verschenen bij online nieuws- en opiniemagazine Jalta.
Reacties
Een reactie posten