Hoewel inmiddels al weer bijna drie jaar oud is de orwelliaanse roman The Circle nog even actueel of misschien nog wel actueler. Want het fictieve en gelijknamige bedrijf dat het hart vormt van het boek is - weliswaar overdreven - een samenvoeging van de impact die bedrijven als Google, Twitter en met name Facebook op ons leven hebben. En daarbij de vraag centraal staat of een wereld waarin alles bekend is over iedereen een wereld is waarin we zouden willen leven.
Een roman over technische ontwikkelingen en het effect ervan op de maatschappij heeft in de regel problemen met de houdbaarheid ervan. Wat vandaag nog hip and happening is en daarmee relevant, is morgen compleet verouderd. Zeker wanneer het boek in kwestie zich richt op de invloed van social media en de bedrijven die daar groot mee geworden zijn. De Instagram van vandaag kan zomaar de Yahoo of Hyves van morgen zijn. Tegelijkertijd is de onderliggende trend van innovatie natuurlijk wel degelijk duurzaam. Want hoewel de spelers veranderen, komen er telkens nieuwe spelers voor in de plaats. En dat laat onverlet dat voorheen dominante spelers zoals bijvoorbeeld IBM en Microsoft ook in een periode waarin andere spelers het stokje hebben overgenomen nog steeds impact hebben. In The Circle van Dave Eggers (1970) uit 2013 draait het allemaal om het gelijknamige bedrijf dat feitelijk een samenvoeging is van Facebook, Google en Twitter. Een bedrijf dat in hoge mate het dagelijkse leven van mensen beheerst door de grote mate van inzichtelijk erin. Een inzichtelijkheid die schijnbaar weinig discussie oplevert, ook niet wanneer een experiment om overal ter wereld camera's op te hangen én een aantal proefpersonen om te hangen met diezelfde (zeer kleine en wendbare) camera's en zo inzicht te geven in ieder onderdeel van het leven. De slaapkamer en de wc uitgezonderd.
De Cirkel is bijna compleet...
In deze fictieve, maar stiekem toch wel erg herkenbare wereld stapt Mae Holland binnen. Bijna wegkwijnend in een baan die allesbehalve toekomstgericht is, krijgt zij via haar oude studievriendin Annie de kans om bij The Circle te werken. Een bedrijf waar alle hippe jongens en meisjes hun rechterarm voor zouden geven om te werken omdat The Circle meer is dan een baan, het is een way of life. Dit Amerikaanse bedrijf is gevestigd in een enorm hoofdkwartier in Californië en is meer een habitat dan een kantoor. Het nieuwe hoofdkantoor van Apple komt in de buurt van opzet en omvang. Al snel merkt Mae dat ze compleet wordt ondergedompeld in haar nieuwe wereld waarin zij verzeild is geraakt. Een wereld waar zij redelijk onderaan start bij de klantenservice, maar al snel een drive en talent in zichzelf ontdekt waardoor ze - mede met hulp van vriendin Annie die zich in de hoogste echelons van The Circle begeeft - snel carrière maakt en haar leven steeds meer in dienst stelt van haar nieuwe werkgever. Een werkgever die meer weg heeft van een sekte. Want het niet bijwonen van facultatieve (!) sociale activiteiten leidt telkens tot opmerkingen van haar leidinggevenden waarbij negatieve feedback van collega's verstrekkende gevolgen kan hebben. In de tussentijd merkt ze dat haar nieuwe werkgever ook kansen voor haar ouders biedt door hen onder te brengen bij de zorg die medewerkers van The Circle genieten. Een zorg die haar zieke vader zeer wel kan gebruiken, maar in ruil waarvan ze een groot deel van hun privacy moeten prijsgeven. Terwijl Mae steeds verder oprukt binnen de hiërarchie en haar bereidheid om deel te nemen aan de experimenten die een einde maken aan privacy haar wereldwijde bekendheid vergroten en dus leidt tot meer invloed binnen het bedrijf, heeft ze eigenlijk weinig twijfels over The Circle. Een bedrijf dat ijvert om 'de cirkel compleet te maken' zonder dat duidelijk is wat dit betekent. Gelukkig heeft Mae ook een love interest of twee binnen het bedrijf waarbij de mysterieuze Kalden een bijzondere plek inneemt. Deze jongen die niet valt terug te vinden in een bedrijf waarbinnen alles bekend is, heeft grote moeite met de koers die The Circle vaart en de gevolgen voor de samenleving. Uiteindelijk wordt Mae gedwongen - door de negatieve effecten op iedereen om haar heen - een keuze te maken: de wereld van The Circle die inmiddels zelfs de politiek beheerst of een wereld waarin privacy nog iets voorstelt en een bedrijf altijd ondergeschikt is aan de democratie.
Een parabel voor de huidige tijd
Uit het voorgaande kan opgemaakt worden dat The Circle zonder meer geslaagd is. Niet alleen omdat Dave Eggers een ware pageturner heeft geschreven, maar juist ook omdat zijn toekomstbeeld realistisch en tegelijkertijd een wereld schept wat de Facebook-versie van George Orwell's 1984 lijkt te zijn. Deze orwelliaanse roman is daarmee meteen een aanjager voor de discussie over hoever we onze privacy wensen op te geven in ruil voor inzicht dat de wereld ook overzichtelijker en veiliger maakt. Een terechte discussie die natuurlijk al een tijdje wordt gevoerd, maar waarvan je tegelijkertijd moet constateren dat het concept van privacy al langere tijd aan verandering onderhevig is. Soms als bewuste keuze in het kader van het vergroten van onze veiligheid, maar soms ook volstrekt niet bewust door een langzaamaan veranderend normbesef. Want wat we nu heel normaal vinden door Facebook, Twitter en Google vonden we wellicht enkele jaren geleden helemaal niet normaal. Eén ding staat vast: we weten ontzettend veel meer van elkaar en hoewel dit meestal in bepaalde mate een bewuste keuze is, is dat ook even vaak niet het geval. En dan is juist een fijne fictieve roman zoals deze de ideale manier om op te gaan in een wereld die (nog) niet de onze is, maar wel vragen oproept over de wijze waarop wij leven.
Oordeel FerdiBlog: ****
'The Circle' van Dave Eggers is in 2013 verschenen en in datzelfde jaar in een Nederlandse vertaling ('De Cirkel') door Lebowski uitgegeven.
Reacties
Een reactie posten