Mark Verheijen breekt in Harm van Riel. Een rechtse provo een lans voor een bijzonder politicus. Een liberaal van de oude én behoudende stempel die ruim dertig jaar een belangrijke factor binnen de VVD was, maar nu in de vergetelheid is beland. Met deze tijdige en goed geschreven biografie krijgt Van Riel de plek die hij verdient én levert Verheijen een eigenzinnige bijdrage aan de ontstaansgeschiedenis van D66.
Een driedelig kostuum vergezeld van een bolhoed, kettinghorloge en immer een sigaar. Harm van Riel (1907-1980) was de vleesgeworden karikatuur van de liberale burgerman en is daarmee de droom van iedere cabaretier. Of beter gezegd: de nachtmerrie, aangezien de realiteit van Harm van Riel zo weinig ruimte liet tot eigen overdrijving. Harm van Riel leek een figuur uit lang vervlogen tijden en is daarom in de huidige politieke context volstrekt onvoorstelbaar. Het bijzondere aan Van Riel is echter dat hij voor de toenmalige politieke context eigenlijk ook al gold als een wandelend anachronisme is ver na zijn tijd geboren. Een man wiens behoudende opvattingen en voorliefdes hem eerder geschikt maakte voor de 19e dan de 20e eeuw. Het is daarom waarschijnlijk ook niet verwonderlijk dat Van Riel enigszins tot de vergetelheid is veroordeeld en in het Nederland van nu – op een naar hem vernoemende straatje in Zwolle – amper nog enige bekendheid geniet. Maar dan wordt buiten zijn politieke opereren en invloed gerekend. Want achter de (gemeende en met overtuiging opgevoerde) façade ging een politicus schuil die lange tijd van grote invloed was op de VVD en - samen met Hans Wiegel en Haya van Someren – aan de wieg stond van de doorbraak van de VVD als volkspartij en daarmee het fundament legde om in de 21e eeuw de grootste partij van Nederland te worden. Juist daarom heeft voormalig Tweede Kamerlid Mark Verheijen met Harm van Riel. Een rechtse provo een poging gedaan tot hernieuwde aandacht voor deze bijzondere politicus. Waarbij Verheijen tegelijkertijd Van Riel aan de wieg laat staan van die andere liberale partij: D66.
Provocateur, maar immer een ‘gentleman’
Waar in landen als het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk het zeer gebruikelijk is dat (voormalige) politici een boek schrijven over andere politici, is dat in Nederland allesbehalve traditie. Waar Boris Johnson en William Hague hoog aangeschreven biografieën over respectievelijk Winston Churchill en William Pitt de Jongere en Dominique de Villepin niet onverdienstelijk heeft geschreven over Napoleon is een Nederlandse evenknie ver te zoeken. Onze politici schrijven niemendalletjes ten behoeve van campagnes (Dit land kan zoveel beter van Wouter Bos en De mythe van het economisme van Jesse Kalver) of (auto)biografieën voor de plek in de parlementaire geschiedenis (Pluche van Femke Halsema). Mark Verheijen (1976) – voorheen wethouder, gedeputeerde, waarnemend partijvoorzitter en Tweede Kamerlid) – springt in dit gat met zijn biografie over Harm van Riel. Een op voorhand moedige onderneming omdat Verheijen zelf de negatieve kant van de politiek aan den lijve heeft ondervonden door zijn voortijdige vertrek van het Binnenhof, maar – nog belangrijker – moet laten zien dat een dergelijke biografie meer is dan een publiciteitsstunt. Gelukkig voor de lezer is Verheijen een begenadigd schrijver die zijn gevoel en liefhebberij voor politiek vertaalt naar een zeer leesbare én lezenswaardige uiteenzetting van het leven van Van Riel. In een kleine 250 pagina’s voert Verheijen de lezer door het leven van Harm van Riel. Geboren in Noord-Holland maar koketterend met een Drents accent, zijn conservatieve voorkomen in markant contrast met zijn liberale club. In zijn inleiding geeft Verheijen aan geen politieke boodschap te hebben behalve dat eigenzinnige, oorspronkelijke en welbespraakte politici zoals Van Riel nodig zijn in de politiek.
Van Riel en het ontstaan van D66
Van Riel heeft in zijn lange politieke loopbaan zonder meer zijn stempel op de Nederlandse politiek gezet, al was het maar door zijn rol binnen en invloed op de VVD. Toch wanneer je zijn politieke functies op een rij zet, is het duidelijk dat er wat ontbreekt. Naast Statenlid en Gedeputeerde van Zuid-Holland was hij jarenlang fractievoorzitter voor de VVD in de Eerste Kamer en is hij lid geweest van het VVD-Hoofdbestuur. Functies die in die tijd zonder problemen gestapeld en gecombineerd konden worden. Als ontdekker en mentor van Hans Wiegel speelde hij een grote rol in de coulissen en vormde – op het hoogtepunt van zijn invloed – een machtige drie-eenheid met fractievoorzitter in de Tweede Kamer Hans Wiegel en partijvoorzitter Haya van Someren. Zijn levenslange ambitie voor het ministerschap is nimmer realiteit geworden, terwijl zijn behoudende standpunten niet alleen provoceerden, maar hem ook op afstand deed staan van een belangrijk deel van de VVD-achterban. Ofschoon hij – samen met Wiegel en Van Someren – ook aan de wieg stond van de doorbraak van de VVD als echte volkspartij. Daarmee heeft hij een belangrijke bijdrage geleverd aan het politieke landschap van Nederland en is het daarom zonder meer terecht dat die bijdrage dit boek rechtvaardigt. Maar Verheijen is er tevens van overtuigd dat Van Riel – weliswaar onbedoeld – een andere belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de Nederlandse politiek: het ontstaan van D66. Want door zijn stellingname vervreemde hij belangrijke delen van de liberale achterban waaronder de fractievoorzitter van de VVD in de Amsterdamse gemeenteraad Hans Gruijters. Diens vertrek uit de VVD en zijn aansluiting bij Hans van Mierlo leidde het ontstaan van D66 in. Of de rol van Van Riel zo groot was dat wanneer hij er niet was geweest ook D66 niet was ontstaan, is kwestieus, maar Verheijen vertelt het verhaal met verve en weet het goed te onderbouwen. Dat Alexander Pechtold – naast Hans Wiegel – het eerste exemplaar van de levensgeschiedenis van een liberale Drent in ontvangst heeft genomen, is in ieder geval een indicatie dat zijn these alles behalve fictie is.
Oordeel FerdiBlog: ****
Afgelopen donderdag is ‘Harm van Riel. Een rechtse provo’ van Mark Verheijen gepresenteerd in de Eerste Kamer waar Alexander Pechtold en Hans Wiegel het eerste exemplaar ontvingen. Ondergetekende was bij de totstandkoming van het boek meelezer.
Reacties
Een reactie posten