Concert 12 september 2017: Een fenomenaal afscheid van Maria João Pires

Mozart: Symfonie Nr. 35 'Haffner'

Mozart: Pianoconcert Nr. 20

Beethoven: Pianoconcert Nr. 4

Maria João Pires (piano), Ashot Khachatourian (piano)

Orkest van de Achttiende Eeuw

Concertgebouw, Amsterdam

Zonder dirigent, maar met een extra pianist toog het Orkest van de Achttiende Eeuw naar het Concertgebouw. Een gedenkwaardig concert met een fenomenale uitvoering van het Vierde Pianoconcert van Beethoven door Maria João Pires was het gevolg. Maar wel een concert met een melancholisch randje: het betrof het allerlaatste optreden van Pires in het Concertgebouw.

Alsof een bom insloeg, zo was de reactie van het publiek toen Maria João Pires bij de inleiding duidelijk maakte dat het concert van die avond haar laatste optreden in het Concertgebouw zou zijn. Een inleiding voor de Vrienden van het Concertgebouw en enthousiast aan elkaar gepraat door Sieuwert Verster, directeur van het Orkest van de Achttiende Eeuw waar niet alleen Pires acte de presence gaf maar ook Ashot Khachatourian. In het kader van haar geliefde Partitura Project dat tot doel heeft muziek centraal te stellen door musici van verschillende generaties bij elkaar te brengen zonder een competitief element. Hierdoor krijgt Khachatourian - verre familie van de gelijknamige componist van o.a. de Sabeldans en Spartacus - de mogelijkheid om met Pires en het Orkest van de Achttiende Eeuw mee op tournee te gaan en zo dus ook op te treden in het Concertgebouw. Voor hem dus zijn eerste optreden en voor Pires haar laatste. Pires stopt later dit jaar als pianist. Niet omdat haar muzikale krachten afnemen, maar omdat zij zich (zichtbaar) ongemakkelijk voelt door de toenemende competitie in de wereld van de klassieke muziek en de focus op de grote namen. Zij vindt dat dit ten koste gaat van de muziek. In een nogal Freudiaanse verspreking gaf ze aan dat deze keuze haar de mogelijkheid geeft om die dingen te doen die ze 'echt leuk' vindt. Hoewel er zeker enige waarheid in haar waarneming huist, wordt er toch heel veel mooie muziek gemaakt zonder aanziens des persoons en is het toch wel heel jammer dat Pires op de internationale concertpodia gaat ontbreken. 

De directheid en beperkt bereik van de fortepiano 

Zeker wanneer muziek zo tot leven komt als op deze avond. Een concert waar geen dirigent aan te pas komt. Niet helemaal uit vrije keuze aangezien Frans Brüggen, oprichter en muzikaal leidsman van het Orkest van de Achttiende Eeuw, ruim drie jaar geleden overleed. Het orkest twijfelde lang of het door moest gaan, maar besloot gelukkig om - met hulp van bevriende musici en (gast)dirigenten - het werk van Brüggen voort te zetten. Voor Tournee 140 koos het orkest bewust voor geen dirigent en nam de jonge concertmeester de honneurs waar om het tempo te bepalen. Maar eigenlijk deed hij veel meer dan dat en was hij feitelijk de dirigent van dienst. Dat dit geen handicap is, bewees een heerlijke vrije en uitgelaten doch strak gespeelde Symfonie Nr. 35 van Mozart. Een werk dat was gekozen zodat in ieder geval tijdens één onderdeel van het concert alle leden van het orkest een rol hadden. Hierna was het de beurt aan Ashot Kachatourian die - net als tijdens de concerten in Brugge en Arnhem daarvoor - het liefst het Derde Pianoconcert van Beethoven  had gespeeld. Het Concertgebouw zag een doublure met een ander concert en zo kwam het prachtige Pianoconcert Nr. 20 van Mozart op de lessenaar. Een dreigend en betoverend pianoconcert dat de klankwereld van Don Giovanni deelt. Niet alleen was het een ander pianoconcert, maar moest de talentvolle Kachatourian ook de omslag maken naar de fortepiano. Het is ook in letterlijke zin het Orkest van de Achttiende Eeuw. Een instrument dat directer, maar ook een 'beperkter' bereik heeft dan moderne piano's. Dit zorgt ervoor dat solist en orkest meer dan ooit met elkaar rekening moeten houden wat leidt tot een dynamiek die je eerder verwacht bij kamermuziek dan bij een orkestrale uitvoering. Ondanks dat Kachatourian in de cadenzas wat foutjes maakte, was het een uitstekende uitvoering van één van Mozart's mooiste werken.

Een fenomenale en 'zingende' Beethoven

Een werk dat Maria João Pires enige faam heeft opgeleverd door  Attrazione d'Amore van Frank Scheffer. In deze documentaire zien we een (openbare) repetitie met Riccardo Chailly op de bok en Pires achter de piano. Zodra Pires de eerste noten hoort, verstijft ze in het besef dat ze op het verkeerde concert rekende. Gelukkig heeft het Pianoconcert Nr. 20 een lange orkestrale inleiding die Chailly ten volle benut om op Pires in te praten. Het briljante aan zowel deze scene als het talent van Pires is dat zij zich op tijd herpakt en ze foutloos het concert speelt. Over klasse gesproken.  Een lunchconcert dat plaats vond in het Concertgebouw. Een concertpodium dat ze - als solist althans - nooit meer zal betreden. En hoe jammer dat is, werd duidelijk door een fenomenale uitvoering van het Vierde Pianoconcert van Beethoven. Zoals een mede-concertbezoeker het treffende verwoordde: Pires liet het werk zo 'zingen' dat zij gerekend moet worden tot de allergrootsten. Haar beheersing was volledig en het samenspel met het Orkest van de Achttiende Eeuw voorbeeldig. Opvallend was dat op de momenten dat ze niet speelde ze nogal melancholisch keek. Misschien met het oog op haar huidige gevoel bij hoe de wereld van de klassieke muziek zich ontwikkelt en haar naderende afscheid als solist of gewoon concentratie. Hoe het ook zij, het publiek lustte er wel pap van en mocht rekenen op een intiem toegift: een versie van de Actus Tragicus van Bach voor quatre mains. Een mooi slot van een heerlijke concert dat duidelijk maakt dat het Concertgebouw de komende jaren er muzikaal een beetje armer op is geworden.

Maria João Pires en het verkeerde concert: 

In het kader van een korte tournee trad het Orkest van de Achtiende Eeuw, met medewerking van pianisten Maria João Pires en Ashot Khachatourian, op in het Concertgebouw. Eerder traden zij op in Brugge en in de nieuwe concertzaal van Musis Sacrum in Arnhem.  De tournee eindigt op 17 september in Eindhoven.