Opera Vlaanderen
Das Wunder der Heliane
(Erich Wolfgang Korngold, 1897-1957)
Ausrine Stundyte, Heliane
Tómas Tómasson, Der Herrscher
Ian Storey, Der Fremde
Natascha Petrinsky, Die Botin
Markus Suihkonen, Der Pförtner
Denzil Delaere, Der Schwertrichter
David Bösch (regie)
Christof Hetzer (decor/kostuums)
Koor en Kinderkoor Opera Vlaanderen
Alexander Joel, Symfonisch Orkest Opera Vlaanderen
De zelden uitgevoerde opera Das Wunder der Heliane van Erich Wolfgang Korngold is de seizoensopening van Opera Vlaanderen. Met solisten van niveau, een groot orkest, maar liefst twee koren en een gedurfde enscenering brengt het Vlaamse operagezelschap het magnum opus van Korngold subliem tot leven. Bovenal is het een overtuigend pleidooi om deze vergeten opera alsnog onderdeel te laten zijn van het standaardrepertoire.
Precies negentig jaar geleden ging Das Wunder der Heliane in Wenen in première. Voor de dertigjarige Erich Wolfgang Korngold (1897-1957) zou het zijn vijfde opera betekenen. Korngold was een echt wonderkind. Al op zijn elfde schreef hij een ballet ('Der Schneemann') waarmee hij grote successen vierde. Gustav Mahler en Richard Strauss liepen met zijn talent weg terwijl zijn vader Julius Korngold (1860-1945) alles deed wat in zijn macht lag om de muzikale carrière van zijn zoon verder te helpen. Een niet te onderschatten steun aangezien Julius één van de meest prominente muziekrecensenten was in het Wenen - het epicentrum van de muziek - van het begin van de 20e eeuw. Julius was bijvoorbeeld een groot promotor van de muziek van Gustav Mahler. Korngold zou grote successen vieren in Hollywood als filmcomponist, maar zijn operasucces was minder dan gedacht. Alleen Die Tote Stadt - geschreven toe hij 23 jaar was - maakt (beperkt) deel uit van de canon van de internationale operahuizen. Das Wunder der Heliane - in de ogen van Korngold zelf zijn magnum opus - was verdoemd tot de vergetelheid. Enerzijds omdat de Romantische traditie van Richard Strauss c.s. - waar Korngold ferm onderdeel van uitmaakte - op z'n retour was en anderzijds omdat zijn Joodse afkomst ertoe zou leiden dat in de jaren dertig zijn werk tot Entartete Musik zou worden bestempeld. Twee redenen die overigens samen komen in de bemoeienis van zijn vader. Want in dezelfde tijd dat Heliane in première zou gaan, maakte Ernst Krenek (1900-1991) furore met Jonny Spielt Auf. Een opera geïnspireerd door Jazz en die ver af stond van de Romantiek van Korngold. In een poging zijn zoon te steunen, kraakte hij waar hij kon het werk van Krenek af. Ook suggereerde hij dat de muziek niet deugde. Precies hetgeen ertoe zou leiden dat zowel het werk van Krenek als Korngold door de nazi's verboden zou worden. Na de grote successen in Hollywood keerde Korngold terug naar Europa om opnieuw als serieuze componist aan de slag te gaan. De combinatie van zijn uit de tijd geraakte muzikale stijl en zijn Hollywoodjaren zorgden er echter voor dat zijn muziek nooit geheel serieus werd genomen, hoewel zijn Vioolconcert, Die Tote Stadt en zijn filmmuziek de tand des tijds hebben doorstaan en nog (relatief) vaak worden uitgevoerd.
Muzikale krachten
Een lot dat Das Wunder der Heliane niet gegund is. Het zou nog tot 1970 duren voordat Das Wunder der Heliane voor het eerst na het nazi-verbod zou worden opgevoerd. Sindsdien is er niet bepaald een stortvloed aan producties geweest. Tekenend is dat in Nederland de opera slechts eenmalig - in 1995 - is uitgevoerd en dan ook nog alleen concertante. In 1993 verscheen de opera voor het eerst op cd in de befaamde Entarte Musik-serie van Decca. Het RSO Berlin onder leiding van John Mauceri levert daarbij een puike uitvoering af die het luisteren meer dan waard is. Belangrijke hindernis bij het opvoeren is ook de overvloed aan muzikale krachten die nodig is om de klankwereld van Korngold recht te doen. Opera Vlaanderen is deze uitdaging aangegaan met een volledig nieuwe geënsceneerde versie onder regie van David Bösch - in Nederland bekend van een succesvolle Le Nozze di Figaro bij De Nationale Opera vorig seizoen - en met medewerking van een flink uitgebreid Symfonisch Orkest Opera Vlaanderen en maar liefst twee koren. Een uitdaging die past in de geschiedenis van Opera Vlaanderen aangezien het de voorganger was die in 1970 al eerder Heliane afstofte. En gelukkig hebben ze dat gedaan, want ondanks dat de opera in 1927 wellicht een wat gedateerde indruk maakte, zowel qua muziek als verhaal, is het een heerlijk voorbeeld van de Romantiek in de traditie van met name Richard Strauss.
Een overtuigend pleidooi
Terecht vroeg Volkskrant-recensent Merlijn Kerkhof recent aandacht voor deze vergeten opera en schreef een lovende recensie naar aanleiding van de première in Gent. De reden overigens dat ik meekreeg dat de opera op het programma stond en ben afgereisd naar de Antwerpse première en daarmee meteen de waarde van het blijven publiceren van recensies van o.a. klassieke muziek in de landelijke dagbladen. De kans om deze opera - die ik slechts ken van de Decca-opname - live te horen, kon ik niet laten lopen. Wat een prachtige uitvoering en wat een overtuigend pleidooi om deze vergeten opera opnieuw op te nemen in het repertoire. Het Symfonisch Orkest Opera Vlaanderen overtuigde volledig en vertolkte de herkenbare klankwereld van Korngold met verve. Niet in de laatste plaats door de enthousiast en geïnformeerde muzikale leiding van Alexander Joel. Daarbij bijgestaan door een fantastisch zingend Koor Opera Vlaanderen dat - met name in de derde akte - excelleerde. Maar de mooiste bijdrage was misschien wel van het Kinderkoor Opera Vlaanderen. In de eerste en tweede akte - fameus zo bij de start van opera - galmt de bijna-engelachtige zang en begeleid door een orgel buiten de zaal naar binnen. Een prachtig effect dat met groot applaus werd beloond toen het kinderkoor aan het einde van de ruim drie uur durende opera en met een aantal knikkebollende kinderen naar voren werd gehaald. Dit alles met een aantal solisten die hun sporen hebben verdiend en zonder moeite zich staande weten te houden in het (aantrekklijke) muzikale geweld dat Korngold over het publiek uitstort. De drie belangrijkste solisten hielden elkaar in evenwicht en 'vertellen' met passie het verhaal van een wrede heerser die de Liefde in zijn land verboden heeft. Een Jezus-achtige vreemdeling tart zijn edict en is gevangengenomen. De vrouw van de Heerser - Heliane en het enige personage dat in de opera een naam heeft - bezoekt de Vreemdeling en wordt verliefd op hem. Betrapt door haar man de koning moet zij zich verantwoorden voor het gerecht waarbij de Vreemdeling zelfmoord pleegt. De Heerser - in het nauw gedreven door een woeste bevolking die uit is op bloed - dwingt Heliane om De Vreemdeling tot leven te wekken. Door haar liefde te verklaren lukt haar dit, maar uit woede doodt de Heerser haar. Uiteindelijk vinden de Vreemdeling en Heliane elkaar in hemels geluk. Dit alles in een enscenering die het beste valt te omschrijven als een woestenij en daarmee een treffen contrast vormt met de bombast en rijkdom van de muziek. Hoewel niet mooi om naar te kijken, werkt de enscenering juist door de tegenstelling en bezorgt de scène waarin de Vreemdeling weer tot leven wordt gewekt kippenvel.
Das Wunder der Heliane van Opera Vlaanderen is een productie die iedere liefhebber van opera in het algemeen en de Romantiek in het bijzonder moet hebben gezien én gehoord. Maar vooral is deze uitvoering het bewijs dat Das Wunder der Heliane het verdient om aan de vergetelheid ontworsteld te worden.
Foto: Opera Vlaanderen
Opera Vlaanderen voert van 15 september t/m 10 oktober 2017 'Das Wunder der Heliane' van Erich Wolfgang Korngold in zowel de Opera van Gent als Antwerpen uit. Meer informatie en kaarten bestellen hier.
Reacties
Een reactie posten