De Conferentie van München in 1938 beoogde ‘peace for our time’ te brengen, maar stelde de Tweede Wereldoorlog slechts voor korte tijd uit. Het verdrag dat de Britse premier Neville Chamberlain met Hitler sloot geldt tegelijkertijd op het moment zelf als zijn grootste triomf maar in retrospectief als zijn grootste nederlaag. Met de reputatie van ‘appeaser’ Chamberlain is het daarna nooit meer goed gekomen. De nieuwe roman Munich van Robert Harris is een spionagethriller tegen de achtergrond van de krachtmeting tussen Hitler en Chamberlain waarbij Harris voor die laatste wat herstelwerkzaamheden uitvoert.
Het komt maar zelden voor dat een historische gebeurtenis zowel het hoogte- als dieptepunt in een carrière is. Het overkwam Neville Chamberlain in 1938 toen hij fameus terugkeerde naar het Verenigd Koninkrijk en – op grond van het Verdrag van München – ‘Peace for our time’ kon verklaren. Door Hitler aan de onderhandelingstafel in München te krijgen én hem te bewegen zich via een verdrag aan de internationale rechtsorde te houden was een nieuwe wereldoorlog voorkomen. Helaas bleek het slechts uitstel van executie en zou precies een jaar later de allesvernietigende Tweede Wereldoorlog starten. Een oorlog die ook de carrière en reputatie van Chamberlain zou vernietigen. Want zijn glorieuze moment van dat jaar ervoor kreeg een kwalijke dimensie. Want met de erkenning van de annexatie van het Sudetenland door Duitsland werd niet alleen Tsjechoslowakije geofferd, maar ook de internationale rechtsorde en kon Hitler rustig door gaan met zijn allesverwoestende doel om Duitsland Lebensraum te verschaffen. Met de aanvang van de Blitzkrieg die Polen overrompelde, werd Chamberlain alsnog gedwongen Duitsland de oorlog te verklaren. Het Verdrag van München kwam daarmee in een ander daglicht te staan en daarmee ook zijn appeasementpolitiek. Chamberlain werd gedwongen af te treden en opgevolgd door Winston Churchill. Met de reputatie van Chamberlain zou het niet meer goed komen terwijl hij slechts een halfjaar na zijn aftreden overleed aan de gevolgen van maagkanker. Voor Robert Harris de perfecte voedingsbodem voor zijn nieuwste roman Munich, een spionagethriller die speelt tegen de achtergrond van (de aanloop naar) de Conferentie van München.
Onderhandelen in het hart van het Nationaalsocialisme
Robert Harris weet als geen ander het verleden tot leven te brengen. Hij deed het al met zijn trilogie over het leven van Cicero en gaf vorig jaar met Conclave een inkijk in de verkiezing van een Paus. Ook de Tweede Wereldoorlog is hem niet vreemd met Enigma en Fatherland, een alternatieve geschiedenis waarin Duitsland de Tweede Wereldoorlog won. In september 1938 begaven delegaties van het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Italië zich naar München. Een symbolische plek omdat juist hier het Nationaalsocialisme als eerste voet aan de grond kreeg en de stad sindsdien doordesemd werd door de vernietigende ideologie van Adolf Hitler. In het duistere hart van het Nationaalsocialisme was het aan Chamberlain – en in mindere mate de Franse premier Daladier – om Hitler te overtuigen om tot een vreedzame oplossing inzake het Sudetenland te komen. Een poging waarbij de Italiaanse dictator Mussolini bijzonder genoeg gold als een matigende factor. Harris beschrijft de sfeer van zowel de conferentie als de aanloop daarnaartoe treffend. Vooral door het alterneren tussen het Duitse en Britse gezichtspunt waarbij de spionagethriller die het hart van het verhaal vormt wordt gedragen door twee relatief laaggeplaatste ambtenaren: aan Britse kant door één van Chamberlain’s secretarissen Hugh Legat en aan Duitse kant door de diplomaat Paul Hartmann, een telg van Pruisische Junkers en zeer zeker geen fan van Hitler.
Samenzwering
Hoewel Hartmann en Legat fictief zijn, geldt dit niet voor een groot deel van hun omgeving. Beide heren hebben een gedeeld verleden dat hen (opnieuw) naar München brengt. Daarbij haakt Harris handig in op de daadwerkelijk bestaande September-samenzwering (onder leiding van Ludwig Beck en Hans Oster) waarbij het leger Hitler zou neutraliseren wanneer hij Duitsland in oorlog zou storten. Bizar genoeg maakte het Verdrag van München een einde aan deze samenzwering. Ondanks dat het geen verrassing is dat de samenzwering op niets uitliep en het Verdrag van München de Tweede Wereldoorlog niet kon stoppen, heeft het verhaal toch een zekere spanning in zich. Ook bijzonder is dat in Munich Chamberlain door Harris wordt neergezet als allesbehalve naïef. Harris betoogt dat de appeasementpolitiek voortkomt uit een combinatie van een oprechte poging om oorlog en daarmee bloedvergieten te voorkomen én de wetenschap dat het Verenigd Koninkrijk – indien het tot oorlog zou komen - de extra tijd kon inzetten om op oorlogssterkte te komen. Toch een soort revanche voor Chamberlain dat een zeer lezenswaardig boek oplevert.
‘Munich’ van Robert Harris is in september verschenen. Een Nederlandse vertaling – ‘München’ – van Rogier van Kappel is in oktober verschenen.
Reacties
Een reactie posten