Larcher: Chiasma
Mozart: Symfonie Nr. 40
Tsjaikovksi: Symfonie Nr. 6 Pathétique
Andris Nelsons, Gewandhausorchester Leipzig
Concertgebouw, Amsterdam
Met een overdonderende uitvoering van werken van Tsjaikovski, Mozart en Larcher presenteert Andris Nelsons zich overtuigend als de nieuwe Kapellmeister van het Gewandhausorchester. De gloedvolle klank van het orkest uit Leipzig staat onder leiding van Nelsons ten dienste van een transparant lijnenspel waardoor klassieke werken zoals de Veertigste Symfonie van Mozart en de Zesde Symfonie van Tsjaikovksi opwindend glanzen.
Sinds dit jaar heeft het eerbiedwaardige Gewandhausorchester Leipzig een nieuwe Kapellmeister: de Letse dirigent Andris Nelsons (1978). Met een vijftal programma's van klassieke meesterwerken wordt de nieuwe chef-dirigent aan Duitsland en de rest van Europa gepresenteerd. Nelsons treedt daarmee niet alleen in de voetstappen van zijn directe voorgangers Riccardo Chailly en Herbert Blomstedt, maar tevens grootheden als Arthur Nikitsch, Wilhelm Furtwängler, Bruno Walter en Kurt Masur. Hoewel Nelsons nog altijd een jonge dirigent is, heeft hij de ervaring van een gearriveerde muzikaal leidsman. Alle grote orkesten ter wereld hebben Nelsons graag te gast net als de heilige graal van de opera: Wagner-walhalla Bayreuth. Het zal daarom niet verbazen dat de naam van Nelsons rond ging als mogelijke opvolger van Mariss Jansons bij het Koninklijk Concertgebouworkest. Die prijs ging naar Daniele Gatti, maar weerhoudt het KCO er niet van om de Let veelvuldig terug te vragen. Daarbij is Nelsons al sinds 2015 chef van het Boston Symphony Orchestra. Een orkest waar hij inmiddels grote successen viert, niet in de laatste plaats met de zeer hoog aangeschreven reeks opnames van de symfonieën van Sjostakovitjs onder de omineuze titel Under Stalin's Shadow. Het Gewandorchester doet daar overigens niet voor ander en is dit jaar onder leiding van Nelsons - ondanks een uitmuntende reeks opnames onder Herbert Blomstedt - voor Deutsche Grammophon gestart met de symfonieën van Bruckner. Een heerlijke reeks die inmiddels de derde, vierde en zevende symfonie omvat. Het aardige is dat iedere Bruckner-opname wordt gecombineerd met orkestrale muziek uit één van de opera's van Wagner. Een idool van Bruckner en specialiteit van Nelsons.
Lijnenspel
De - zeer aanbevelenswaardige - Bruckner-opnames maken zonneklaar waarom de combinatie van het Gewandhausorchester en Nelsons zo goed werkt. De gloedvolle klank van het orkest gevormd door een keur aan eminente dirigenten wordt door Nelsons aangevuld met een ongekende focus op het lijnenspel en daarmee prachtig transparant geluid. Voor het optreden in het Concertgebouw afgelopen woensdag werd dit bij de uitvoering van de (over)bekende Symfonie Nr. 40 van Mozart nog eens bevestigd. De aandacht van Nelsons voor het lijnenspel dat de symfonie ondersteunt, zorgde voor een uitmuntende uitvoering die een overbekend werk als nieuw doet klinken. Een prestatie die in de Zesde Symfonie van Tsjaikovski nog eens herhaald werd, maar gecombineerd met een lyrische pathos die overweldigend uitpakte. Dan komen werk en uitvoering ook echt prachtig samen. Zeker gezien het feit dat deze symfonie het laatste werk van de hand van de Russische grootmeester zou betekenen. Een werk waar de componist zelf ook zeer tevreden over was, maar slechts negen dagen na de première ervan zou Tsjaikovksi ten prooi vallen aan wat officieel als cholera de boeken is ingegaan, maar nog altijd tot speculaties van zelfmoord leidt vanwege zijn homoseksualiteit. De liefhebbers van Kolja van Arthur Japin weten dan genoeg. Die context was ongekend zichtbaar én hoorbaar in de sterke uitvoering door het Gewandhausorchester. Het zal daarom niet verbazen dat het opwindende derde deel, dat in de regel al klinkt als de finale, tussentijds werd begroet met een groots applaus. Not done, maar wel terecht. Het afsluitende Adagio kwam daar overigens met overtuiging overheen. Ook daar weer die overweldigende combinatie van de gloedvolle 'eigen' klank van het orkest gecombineerd met oog voor het lijnenspel, transparantie en niet-pathetische pathos. Het stille (afstervende?) einde zorgde voor een zeldzaam lang moment van stilte in het Concertgebouw. Opgelegd door Nelsons, maar met overtuiging gevolgd door het publiek. In de wetenschap dat een meer dan bijzondere uitvoering ten gehore was gebracht.
Klassiek met een modern tintje
Een concert dat overigens niet alleen maar (overbekend) klassiek werk op de lessenaars had. Want de vijf programma's met klassieke meesterwerken waarmee Nelsons zijn aanstelling in Leipzig aftrapt wordt gecombineerd met wereldpremières van opdrachtwerken. Voor dit concert betekende het de Nederlandse première van Chiasma, een orkestraal werk van de Oostenrijkse componist Thomas Larcher (1963). Een componist die graag gezien is bij het Gewandhausorchester en dat hem ditmaal vroeg een stuk van maximaal tien minuten te combineren waarin de hele wereld is opgenomen. Wellicht vrij naar Mahler die stelde dat een symfonie net als de wereld alomvattend moet zijn. Gevolg: een micro-symfonie met in de hoofdrol een accordeon die snel tot een hoogtepunt komt om daarna weer uiteen te vallen. Vernoemd naar het teken in de vorm van de Griekse leter X (= chi) zal Chiasma vast niet ieders smaak zijn, maar zorgde wel voor een fascinerende start van het concert. Een start die moeilijk onder woorden valt te brengen en waarbij het jammer is dat dergelijk nieuw werk vaak maar eenmalig aan bod komt en een opname ook niet bepaald voor de hand ligt. Tegelijkertijd een mooie ode aan het 275-jarige bestaan van het orkest, want met een concert dat varieert van Mozart tot Larcher wordt bijna die gehele geschiedenis bestreken. Een geschiedenis die er met Andris Nelsons als Kapellemeister een prachtig nieuw hoofdstuk ingaat.
Ter gelegenheid van het aantreden van Andris Nelsons als de nieuwe Kapellmeister van het Gewandhausorchester Leipzig gaat hij zijn nieuwe orkest voor in vijf programma's van klassieke meesterwerken en wereldpremières van opdrachtwerken. Onderdeel hiervan is tevens een tournee langs Amsterdam, Hamburg, Brussel, Baden-Baden, Keulen, Parijs en Madrid.
Reacties
Een reactie posten