Vakantie vieren in de schaduw van de opkomst van het fascisme. 'Travellers in the Third Reich' van Julia Boyd

In het interbellum gleed Duitsland langzamerhand af van de chaos van de nadagen van de Eerste Wereldoorlog via een opleving tijdens de Weimar Republiek tot de genadeloze opkomst van het Derde Rijk. Talloze boeken vanuit vrijwel alle gezichtspunten zijn gewijd aan deze voor de loop van de Europese en wereldgeschiedenis bepalende periode. Julia Boyd weet met Travellers in the Third Reich hier een origineel hoofdstuk aan toe te voegen.

Wanneer houdt een land op een serieus te overwegen reisbestemming te zijn? Misdaad en natuurgeweld zijn voor de hand liggende redenen om een land - al dan niet tijdelijk - links te laten liggen. Hoewel bepaalde gebieden wel degelijk nog populair zijn, is Mexico een goed voorbeeld van een vakantieland dat door het aanhoudende en meedogenloze (drugsgerelateerde) geweld steeds minder toeristen weet te trekken. Landen die te maken hebben met (extreem) natuurgeweld hebben in de regel niet alleen te kampen met de directe gevolgen en kosten van het natuurgeweld, maar zien het ook terug in dalende inkomsten door een terugval in toerisme. De tsunami als gevolg van de beving in de Indische Oceaan in 2004 is daar een tragisch voorbeeld van. Maar wanneer is het bestuur van een land aanleiding om als toeristische bestemming weg te vallen? Een land als Venezuela waar een corrupte, incompetente en gewelddadige dictatuur de scepter zwaait, is een duidelijk voorbeeld. Al kan je ook stellen dat door de tekorten en de enorme misdaad dit de feitelijke oorzaken zijn om het land niet meer te bezoeken. Noord-Korea - op enkele 'bijzondere' toeristen na - is ook een no-brainer. Toch zijn er veel landen waar het nodige op aan te merken is én dit - alleen al door de impact van de onderlinge verbondenheid door onder andere social media - voor velen niet bepaald een reden is om niet te gaan. Rusland valt in die categorie. Ondanks het feit dat het land almaar verder afglijdt en bizarre en draconische wetgeving heeft gericht tegen de LHBT-gemeenschap weten nog altijd hordes toeristen - niet in de laatste plaats vanwege het recente wereldkampioenschap voetbal - de weg te vinden naar het land van Poetin. En zo zijn er tal van voorbeelden van landen waar het regime bepaald niet fris is dan wel het nodige valt aan te merken op de mensenrechtensituatie maar van een boycot door toeristen weinig te merken is. Vanuit dit perspectief is het in 2017 verschenen Travellers in the Third Reich van Julia Boyd interessant. Zowel vanuit een moreel perspectief op toerisme als het introduceren van een nieuw gezichtspunt op een meer dan veel beschreven periode in de wereldgeschiedenis. 

Het land van Goethe én Hitler

Travellers in the Third Reich. The rise of fascism through the eyes of everyday people werpt een blik op Duitsland tijdens het interbellum dat - weliswaar anekdotisch -  een beeld geeft van de opkomst van het fascisme door de ogen van bezoekers aan het land. Duitsland was en is altijd een trekpleister geweest door de ongekend rijke geschiedenis, cultuur en natuur. De Eerste Wereldoorlog en het einde van het Duitse Keizerrijk deed daar in beginsel weinig aan af. De groteske herstelbetalingen in combinatie met een moeizame overgang naar een democratie - de Weimar Republiek - had groot effect op de stabiliteit van het landsbestuur en de welvaart van de Duitsers, maar hadden geen effect op de pracht van de natuur en de Duitse steden. Mede ook omdat de Eerste Wereldoorlog weliswaar ontelbaar veel doden tot gevolg had, maar Duitsland zelf amper aan vernietiging blootgesteld heeft gestaan. De Amerikanen die gestationeerd waren in Duitsland kwamen zo in aanraking met een armoedig land in chaos dat amper ingeboet had aan historische grandeur. Hoe anders zou het na de Tweede Wereldoorlog zijn. Het aardige aan Travellers in the Third Reich is dat Julia Boyd de lezer dergelijke gevolgtrekkingen laat maken en tegelijkertijd door het strikt chronologische karakter van haar anekdotische ooggetuigen een tijdsbeeld schetst van de veranderingen waar Duitsland in het interbellum aan bloot stond. Veranderingen die na de val van de Weimar Republiek in hoog tempo overgingen in een fascistische heilstaat gedomineerd door militarisme en de verheerlijking van de onbetwiste leider Adolf Hitler. Boyd schetst door de reisverslagen van simpele toeristen via Britse aristocraten tot cultuurdragers een beeld deze periode. Tegelijkertijd werpt zij terecht de vraag op wanneer je als toerist nog met enig fatsoen je ogen kunt sluiten voor het drama dat zich ontspon in Duitsland aan de vooravond van het Derde Rijk. 

Moreel toerisme?

In haar inleiding stelt Boyd zichzelf de vraag hoe zij zou handelen in het waargebeurde geval van een Brits echtpaar dat Duitsland in 1936 bezocht en door een Joodse moeder werd aangeklampt met de vraag haar dochter mee te nemen uit Duitsland. Het echtpaar heeft de dochter meegenomen en daarmee hoogstwaarschijnlijk van de dood gered. Maar of iedereen zo zou handelen? Zeker in een periode waarin velen al konden bevroeden dat het in Duitsland mis was, maar de meest groteske misdaden nog niet bekend waren dan wel nog in de toekomst lagen. Tegelijkertijd zit het boek vol met voorbeelden van 'toeristen' (vaak Britten met Nazi-sympathieën zoals Unity Mitford en Lord Londonderry) die eigenlijk beter hadden moeten weten. Of gewoon heel vreemd waren zoals de Noorse schrijver en winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur Knut Hamsun die dweepte met de Nazi's en tegelijkertijd door ze misbruikt werd. Een laatste ontmoeting met Hitler verliep bepaald niet vlekkeloos toen Hamsun pleitte voor een andere Nazi-leider voor Noorwegen en Hitler hem allesbehalve vriendelijk te woord stond. Een ontmoeting die overigens niets afdeed aan zijn bewondering voor de grote leider. Een trekje dat hij deelde met de Duitse bevolking die wel degelijk de schaduwkanten van het Nazisme zag, maar dit nimmer aan de grote leider weet slechts aan een coterie die hem niet waardig was. Ook de brute behandeling van Joden was zowel voor de Duitsers als toeristen duidelijk, maar veelal vanuit een antisemitische grondhouding waardoor het echte veroordelen er niet bepaald van kwam. Travellers in the Third Reich biedt een fascinerende inkijk in én oorspronkelijk gezichtspunt op het Duitsland tussen twee wereldoorlogen en een fijne bijdrage aan de thematiek van moreel toerisme. 

'Travellers in the Third Reich. The rise of fascism through the eyes of everyday people' van Julia Boyd is voor het eerst in de zomer van 2017 verschenen. Sinds mei jongstleden is de paperback-versie beschikbaar. Deze recensie is op basis van de paperback-versie.