Mozart: Symfonie Nr. 39
Lachenmann: Mouvement (- vor der Erstarrung)
Mozart: Synfonie Nr. 41 'Jupiter'
François-Xavier Roth, Les Siècles
Zuiderstrandtheater, Den Haag
Met 'Hommage aan Mozart' treedt het internationaal aan de weg timmerende Les Siècles voor het eerst in Den Haag op. Een programma dat niet alleen het latere symfonische werk van Mozart in de schijnwerpers zet, maar vooral ook een lans breekt voor moderne muziek zoals Mouvement van Lachenmann. Een gedurfd programma van uitersten waarbij Lachenmann de toegankelijkheid van Mozart node mist.
Het in 2003 opgerichte orkest Les Siècles is aan een gestage opmars bezig. Het Franse orkest onder leiding van oprichter François Xavier Roth (1971) is wars van etiketten en heet niet voor niets 'De Eeuwen'. Van de historisch geïnformeerde praktijk tot aan de 'klassieke' muziek van nu: het repertoire van Les Siècles is oneindig. Om dit mogelijk te maken beschikt het orkest daarom over zowel authentieke als moderne instrumenten. Door een innovatieve programmering wint het orkest gestaag aan populariteit en worden de opnames in de regel hooggewaardeerd. Niet alleen was Les Siècles afgelopen jaar genomineerd door het vooraanstaande Gramophone als Orchestra of the Year maar was de opname van Ravel's balletmuziek Daphne et Chloé winnaar in de categorie orkestrale muziek. Met de brede muzikale taakopvatting en dan met name het ambassadeurschap van nieuwe muziek staat het orkest in een typisch Franse traditie. Een traditie wiens geestelijke vader dirigent-componist Pierre Boulez (1925-2016) is die - op verzoek van de Franse president Pompidou - leiding gaf aan het met dank aan de Franse staat opgerichte Institut de recherche et coordination acoustique/musique (IRCAM). Volgers van Les Siècles zal het daarom niet verbazen dat een programma als 'Hommage aan Mozart' niet alleen een eerbetoon aan Mozart is. Twee late symfonieën van Mozart - Symfonie Nr. 39 en Symfonie Nr. 41 - kwamen daarom gisteren (en eergisteren in het Muziekgebouw aan het IJ) samen met een allesbehalve gangbaar en gekend werk: Mouvement van Helmut Lachenmann (1935). Een concert van uitersten waarin Les Siècles liet zien (maar vooral horen) dat het voor geen gat te vangen is. Maar van Mozart naar Lachenmann (en weer terug) is veel gevraagd.
Sprankelende Mozart
De titel 'Hommage aan Mozart' was zowel feitelijk als kwalitatief een waarheid als een koe. Het overgrote deel van het concert stond in het teken van het symfonisch werk van Mozart: Symfonie Nr. 39 en Symfonie Nr. 40. Met twee van de laatste symfonieën van de hand van Mozart laat Les Siècles de ontwikkeling van Mozart klinken. In 1788 zagen de laatste symfonieën, waaronder de overbekende maar dit concert niet gespeelde Symfonie Nr. 40, van Mozart het licht. Drie jaar later zou het muzikale licht van Mozart vroegtijdig doven een immens oeuvre achterlatend. Maar het leidt tegelijkertijd ook tot de vraag wat voor prachtige muziek de mensheid is misgelopen als Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1891) niet op zo vroege leeftijd was overleden. De laatste drie symfonieën zijn populair, zowel in de concertzaal als in de studio. Nog niet zo lang geleden nam de inmiddels overleden Nikolaus Harnoncourt deze laatste drie symfonieën op. Dat ze als trilogie door het leven gaan, is niet nieuw, maar in de ogen (en oren) van Harnoncourt die de symfonieën als een doorlopend geheel opnam, is sprake van een instrumentaal oratorium. Bij Les Siècles niets van dit alles. Onder de bezielende leiding van Roth (die net als zijn orkest ook als dirigent bij andere gerenommeerde orkesten aan de weg timmert) sprankelen de Mozart-symfonieën als geen ander. Het is overduidelijk dat de (staand spelende) musici van Les Siècles genieten van Mozart en zich gewillig laten leiden door Roth die een ongekend gevoel heeft voor het lichte én dynamische spel dat de symfonieën volledig recht doet. Een eigenschap die nog eens onderstreept werd door een wel heel fijnmazig en energiek gespeelde toegift: de ouverture uit Le Nozze di Figaro.
Een moeilijk verhaal
Tussen al het prachtige Mozart-geweld door was de hommage aan Mozart eigenlijk een Mozart-sandwich. Ingeklemd tussen de twee symfonieën was daar het andere uiterste van het kunnen van Les Siècles: Mouvement van de Duitse componist Helmut Lachenmann (1935). Het vervreemdende werk is een compleet andere muzikale taal waarbij klanken die allesbehalve een muzikale eenheid vormen elkaar afwisselen met geluiden die weliswaar worden voortgebracht door instrumenten maar niet op de manier waar de instrumenten voor bedoeld zijn (om een beeld te krijgen zie onderstaande uitvoering door het Ensemble intercontemporain). Lucht persen door blaasinstrumenten, rammelen, tikken op omgekeerde pauken: alles komt langs in het ruim twintig minuten durende werk dat met overtuiging werd gespeeld door een kleinschalig bezet ensemble onder bezielende leiding van Roth. Dat Roth en zijn orkest deze combinatie aandurven en het zo overtuigend aanpakken is eigenlijk alleen maar te prijzen. Door een deel van het Haagse publiek (een groter deel dan ondergetekende had durven vermoeden) werd dit dan ook beloond met een (gemeende) staande ovatie zo vlak voor de pauze. Tegelijkertijd wist een groot deel van het publiek niet hoe snel ze zich uit de voeten moesten maken na het klinken van de laatste noot (?) en zat weer een ander deel van het publiek (waaronder ondergetekende) er wat lamgeslagen bij. In alle eerlijkheid: dit werk is voor mij en velen een brug te ver. Een stuk dat - althans zo lijkt het - in tegenstelling tot Mozart niet leidt tot nieuwe inzichten bij een ander type uitvoering. Daar is de compositie te 'exact' voor. Wat rest is een concert van uitersten waarin Les Siècles overtuigend haar visitekaartje achter laat. Een concert waarbij Roth - vlak voor het toegift - het woord nam om zijn dankbaarheid uit te spreken dat Les Siècles voor het eerst optrad in een stad waar hij - als gastdirigent bij het Residentie Orkest enkele jaren geleden - warme herinneringen aan ontleent. Niet alleen een hommage aan Mozart, de kwaliteit van Les Siècles, maar ook die mooie stad achter de duinen.
Mouvement' van Lachenmann uitgevoerd door het Ensemble intercontemporain:
Met 'Hommage aan Mozart' voert Les Siècles onder leiding van oprichter en chef-dirigent François-Xavier Roth van 12 t/m 15 januari 2019 in Nederland en Frankrijk werken van Mozart en Lachenmann uit. De concerten in Nederland vonden plaats in het Muziekgebouw aan het IJ te Amsterdam (12 januari) en het Haagse Zuiderstrandtheater (13 januari). Deze recensie is op basis van de uitvoering in Den Haag.
Reacties
Een reactie posten