De buiten Japan nog altijd relatief onbekende schrijfster Yoko Ogawa heeft inmiddels een indrukwekkend en veelvuldig onderscheiden oeuvre opgebouwd. Het mondjesmaat verschijnen van vertalingen van haar werk brengt haar magisch-realistische romans onder de aandacht van een groeiend publiek. Een schimmig en - letterlijk - mistig eiland waar de inwoners stukje bij beetje hun omgeving zien verdwijnen in de mist van het collectief geheugen vormt de kern voor de fascinerende roman The Memory Police.
De Japanse schrijfster Yoko Ogawa (1962) heeft sinds 1988 inmiddels ruim veertig boeken op haar naam staan. Vanaf de prille start is zij met grote regelmaat - in de beginjaren vooral in Japan, maar in latere jaren ook (beperkt) daarbuiten - onderscheiden voor met name haar fictie. Hoe populair en gewaardeerd ze in Japan ook is, buiten het Land van de Rijzende Zon is de bekendheid met haar werk bepaald niet gemeengoed. Slechts een beperkt deel van haar oeuvre heeft geleid tot een Engelse vertaling. Een enkele roman is in het Nederlands vertaald, maar gezien het feit dat de laatste Nederlandstalige vertaling alweer jaren geleden op de markt kwam, is dit blijkbaar geen winstgevende propositie voor Nederlandse uitgevers. En dat is jammer. Ogawa is, zeker wanneer het haar zogenaamde dark tales betreft, een fascinerende schrijver. Ze heeft een - sowieso voor Japan typerende - magisch-realistische stijl waardoor ze zich onderscheidt van andere schrijvers. Blijkbaar is er genoeg animo voor haar werk om in ieder geval Engelstalige vertalingen levensvatbaar te maken. Afgelopen maand is daarom voor de Westerse markt een 'nieuwe' roman van haar hand verschenen: The Memory Police. 'Nieuw' is bewust met aanhalingstekens geschreven daar de roman in 1994 (!) al verscheen in Japan. De vertaling is van de hand van vaste Ogawa-vertaler Stephen Snyder. Het is natuurlijk altijd de vraag welke afwegingen gemaakt worden welke roman uit het oeuvre van Ogawa gekozen wordt voor een nieuwe vertaling. Opvallend daarbij is dat recente romans van Ogawa vooralsnog niet zijn vertaald. Het overgrote deel van de vertalingen zijn van haar romans uit de jaren negentig. Overigens is het voor de Japanse markt ook geduld hebben daar haar laatste roman al in 2013 verscheen. Hoe het ook zij: een nieuwe vertaling van een werk van Ogawa is - althans naar de mening van ondergetekende - alle reden tot vreugde.
Een bijzonder eiland
Gelukkig geeft The Memory Police ook alle reden tot vreugde. Althans de fabel die Ogawa de lezer voorschotelt, want de hoofdrolspelers hebben weinig om vreugdevol over te zijn. The Memory Police speelt zich af op een eiland dat gedefinieerd noch geografisch bepaald is. Het betreft een eilandgemeenschap waarvan de omvang ook niet duidelijk is hoewel de stedelijke cultuur doet vermoeden dat het eerder een eilandstaat is dan een eiland à la Vlieland. Het is een eiland dat op zich staat daar er geen verbindingen (meer) zijn met de wereld buiten het eiland. Die waren er vroeger wel, maar dit alles is in de mist van de tijd verdwenen. Althans het lijkt alsof veel door het verstrijken van de tijd uit het collectieve geheugen van de eilandgemeenschap is verdwenen. In dit geval verdwijnen dingen en concepten letterlijk uit het geheugen van de eilandbewoners. Hoe dit precies in zijn werk gaat, wordt nooit echt duidelijk. Wel is sprake van een hogere macht die het wel en vooral het wee van de inwoners bepaalt. De verpersoonlijking van deze dictatuur op afstand is de Geheugenpolitie waarnaar de titel van het boek verwijst. Zij zijn het die er zorg voor dragen dat de centrale lijn wordt uitgedragen en dat afwijkingen uit de maatschappij worden weggenomen. Het zorgt voor een verontrustende leeservaring. De inwoners van het eiland worden geregeld wakker wetende dat iets is verdwenen op last van hoger hand. Dit kan een alledaags object zijn zoals een kalender, een dier of een concept. Zodra deze verdwijning zich manifesteert, is het aan de inwoners van het eiland om de restanten van hetgeen dat is verdwenen weg te doen. Het is daarbij niet alleen dat zaken niet meer zichtbaar zijn of worden weggenomen, maar dat ze ook daadwerkelijk uit het collectieve geheugen verdwijnen waardoor - ook al zou men er opnieuw mee geconfronteerd worden - de eilandbewoners geen idee meer hebben wat het is. Een lastige propositie die Ogawa zich oplegt daar de logica ervan ingewikkeld is. Toch weet ze dit gevaar - juist door het niet overmatig uit te werken - te omzeilen waardoor het centrale concept van de roman overeind blijft.
Een verhaal in een verhaal
Via de naamloze vrouwelijke hoofdpersoon - niet geheel bij toeval een romanschrijver - onderga je als lezer dit wonderlijke mistige eiland van permanent (geheugen)verlies. De wereld van de hoofdpersoon wordt almaar kleiner daar haar ouders al lang geleden zijn overleden waarbij haar moeder - onder nooit opgehelderde omstandigheden - mogelijk het slachtoffer is geworden van de Geheugenpolitie. Want niet alle eilandinwoners vergeten zo snel c.q. zijn vatbaar voor de algehele controle die van hogerhand wordt uitgeoefend op het collectieve geheugen. Eén van die eilandinwoners is de uitgever van de hoofdpersoon waardoor zij gedwongen wordt om stil verzet te plegen. Het leidt tot het onderduiken van haar uitgever bij haar waardoor zijn belevingswereld - letterlijk - zeer klein is geworden. Tegelijkertijd blijft deze 'R' in het bezit van zijn geheugen en is het de vraag wiens wereld nu eigenlijk kleiner wordt: die van hem of haar en een andere goede vriend - 'de oude man' - die hen beiden helpt. Het is een spannend uitgangspunt dat door Ogawa op fascinerende wijze wordt uitgewerkt. Een uitwerking waarbij deze roman tevens een verhaal in een verhaal heeft. Want gaandeweg het boek worden steeds delen van de roman die de naamloze hoofdpersoon schrijft verwerkt in het verhaal. Een voor Ogawa typerend macaber verhaal over een leerling en een meester op het gebied van typen die onheilspellende afslagen neemt en leidt tot een bijzondere afhankelijkheid van de leerling ten opzichte van de meester. Zou de naamloze hoofdpersoon niet een verwijzing naar Ogawa zelf kunnen zijn? Het zou in ieder geval goed passen. Het voortschrijdende verdwijnen op het eiland heeft uiteindelijk ook gevolgen voor het schrijven van deze roman en leidt tot een ontknoping die tegelijkertijd hoopvol en verdrietig is. Een prachtige roman die het lezen meer dan waard is en - wederom - aanleiding vormt om de hoop uit te spreken dat een groter deel van het oeuvre van Ogawa wordt vertaald.
Lees hier een eerdere recensie van Yoko Ogawa's verzameling korte (macabere) verhalen 'Revenge'.
'The Memory Police' is de in augustus verschenen Engelse vertaling van het in oorspronkelijk in 1994 uitgegeven 'Hisoyaka na kesshō' van Yoko Ogawa. De vertaling is van Stephen Snyder. Een Nederlandse is vooralsnog niet voorzien.
Reacties
Een reactie posten