Stervioliste Rachel Podger laat in het Kurhaus het ijs kraken en de zon stralen

Musica Antica

Vivaldi's Vier Jaargetijden

Vivaldi: Concerto Grosso RV 565 uit L'Estro armonico

Vivaldi: Nisi Dominus RV 608

Vivaldi: Le Quattro Stagioni RV 269, 315, 293 & 297

Rachel Podger (viool/leiding), Robert Kuizenga (countertenor)

Luthers Bach Ensemble

Kurhaus, Den Haag

De bekende én eminente violiste Rachel Podger is deze dagen in Nederland met een programma volledig gewijd aan Antonio Vivaldi. In de prachtige Kurzaal van het Kurhaus leidde zij het Luthers Bach Ensemble in een sprankelende uitvoering van de overbekende Vier Jaargetijden. Met als religieuze bonus een stemmige uitvoering van Nisi Dominus door countertenor Robert Kuizenga. 

De kans dat iemand nog nooit een fragment van Vivaldi's Vier Jaargetijden heeft gehoord is astronomisch klein. De cyclus van vier vioolconcerten is het meest opgenomen muziekstuk ooit en wordt zo vaak benut dat het moeiteloos de status van muzikaal behang heeft bereikt. Het schijnt het ook buitengewoon goed als liftmuziek te doen. Toch is het bijzonder dat dit werk deze status bereikt heeft, een status waarvan de componist slechts had kunnen dromen. Toen Antonio Vivaldi in 1741 stierf waren hij en zijn muziek nagenoeg vergeten. Een armoedig graf was zijn lot. Bij leven was de kritiek op zijn muziek dat zijn werken (te) excentriek waren. Niet in de laatste plaats omdat Vivaldi contrast en dynamiek opzocht. Pas in de jaren dertig van de vorige eeuw startte de renaissance van Vivaldi's muziek. En de Vier Jaargetijden zouden pas in 1950 voor het eerst weer opnieuw uitgegeven worden. Duitsland had in die periode een Wirtschaftswunder, maar Vivaldi kon er met zijn muzikale wonder ook wat van. Dat laat onverlet dat er nog altijd kritiek te horen was over het muzikale vermogen van Vivaldi. Collega-componist Igor Stravinksy (1882-1971) zou gezegd hebben dat de werken van Vivaldi feitelijk "vierhonderd keer hetzelfde concert" zijn. Desondanks is de muziek van Vivaldi niet meer weg te denken en is het niet vreemd dat violiste Rachel Podger een concert volledig in het teken stelt van de Italiaanse meester. 

Podium voor Oude Muziek

Het begint inmiddels een traditie te worden: een jaarlijks concert van Musica Antica in de prachtige Kurzaal van het Kurhaus. Musica Antica is het jonge podium voor oude muziek in de Haagse regio en verzorgt met grote regelmaat concerten op prachtige locaties zoals Kasteel Duivenvoorde in Voorschoten en de Lutherse Kerk in Den Haag. Sinds vorig jaar is daar het Kurhaus bijgekomen. Daarmee wordt een oude traditie nieuw leven ingeblazen daar de Kurzaal in het verleden al roemruchte musici te gast had en het vaste honk was voor de zomerconcerten van het Residentie Orkest. Vorig jaar wijdde Ton Koopman een concert aan werken voor meerdere klavecimbels. Dit jaar wist Musica Antica de stervioliste Rachel Podger te strikken. Podger is een toonaangevend vertolker van muziek uit de Barok en de Klassieke Periode. Haar opnames van werken van onder andere Vivaldi en Bach zijn meermaals bekroond terwijl ze in 2018 nog werd uitgeroepen tot Gramophone Artist of the Year. Samen met het Luthers Bach Ensemble, het in 2006 opgerichte Oude Muziek ensemble dat zich met name op Noord-Nederland richt, werd het concert afgetrapt met een Concerto Grosso uit L'Estro Armonico, Vivaldi's invloedrijke bundel instrumentale muziek. In het werk staan drie solisten, twee violen en een cello, centraal. Wat meteen opviel is het spelplezier dat Podger overduidelijk heeft. Een plezier dat aanstekelijk werkt en zorgde voor een goed samenspel. 

Bewonderenswaardig als componist maar...

Hoewel Vivaldi vooral bekend is vanwege zijn vioolconcerten is, heeft hij een veel groter en breder oeuvre op zijn naam staat waaronder opera en religieuze muziek. Een voorbeeld van dat laatste was tevens onderdeel van dit concert: zijn muzikale vertaling van Psalm 126 Nisi Dominus. Een prachtig werk dat overigens in schril contrast staat met de man die Vivaldi was: een achterdochtige geldwolf voor wie opscheppen een tweede natuur was. Daar is - gelukkig - niets van terug te horen in het gevarieerde Nisi Dominus. Waarschijnlijk geschreven voor een vrouwenstem is dit werk in negen korte en zeer van elkaar verschillende delen een vehikel geworden voor countertenoren. Vroeger was dit het terrein van castraten: zangers die op jonge leeftijd gecastreerd weren om hun hoge sopraanstem te behouden. Een bepaald niet ongevaarlijke ingreep die met enige regelmaat tot de dood leidde en op z'n minst tot fysieke klachten of misvormingen. Je moet wat over hebben voor je vak. De Nederlandse countertenor Robert Kuizenga (1984) is deze hel bespaard gebleven. Hij en zijn collega's gebruiken voor een dergelijk werk een falsetstem (kopstem) om hetzelfde effect te bereiken. Een stemgeluid dat overigens lang niet iedereen aanspreekt. Het is daarom niet vreemd dat een werk als Nisi Dominus een beperktere bekendheid geniet dan de Vier Jaargetijden. Dat laat onverlet dat de Nisi Dominus uitgevoerd door Robert Kuizenga uitstekend was, niet in de laatste plaats door (wederom) het samenspel met het Luthers Bach Ensemble geleid door Rachel Podger.  

Krakend ijs, stralende zon

Opvallend daarbij is dat Podger goed kan schakelen tussen haar rol als solist en begeleider. Daar waar ze zowel in het eerste werk als bij de Vier Jaargetijden na de pauze met verve de leiding nam, was ze in het Nisi Dominus dienstbaar aan Kuizenga. Ze maakte dit nog eens extra duidelijk door voor de pauze gekleed te gaan in het stemmige zwart dat de leden van het Luthers Bach Ensemble kenmerkt om de pauze te benutten voor een wardrobe change waar Cher zich niet voor zou schamen. Beide rollen passen Podger en dat is lang niet alle solisten gegeven. De rol van leidend solist nam Podger met verve bij de Vier Jaargetijden, een werk dat wordt gezien als één van de eerste voorbeelden van programmatische muziek. Vivaldi baseerde zijn composities op vier sonnetten die achtereenvolgens de Lente (La Primavera), de Zomer (L'Estate), de Herfst (L'Autunno) en de Winter (L'Inverno) als onderwerp hebben. Het aardige aan de uitvoering in het Kurhaus is dat ieder vioolconcert in deze vierdelige cyclus voorafgegaan werd door een voordracht van het betreffende sonnet. Het geeft kleur aan wat programmatische muziek inhoudt. Al is dat voor de luisteraar overduidelijk. Het genie van Vivaldi is dat hij het voor elkaar heeft gekregen om overtuigend de jaargetijden muzikaal te vertalen. Je hoort het ijs gewoon kraken, voel de zon stralen en ziet de jacht voortgaan. Tegelijkertijd is de uitdaging bij iedere uitvoering van de Vier Jaargetijden hoe je dit overbekende werk fris en fruitig kunt laten klinken. Een uitdaging die het Luthers Bach Ensemble en vooral Rachel Podger moeiteloos zijn aangegaan. Niet alleen was het een sprankelende en energieke uitvoering, maar vooral de wijze waarop Podger opging in de muziek was aanstekelijk. Door alleen te kijken naar Podger zag je de jaargetijden aan je voorbij trekken: ze danste wanneer de lente op haar hoogtepunt was, schuilde voor de donder en bliksem van een zomerse bui en had het koud bij de winter. Overduidelijk geniet Podger van de muziek van Vivaldi en nam ze het Luthers Bach Ensemble op sleeptouw en was de Kurzaal voor even het epicentrum van Vivaldi's bekendste werk. 

Het Allegro uit 'Lente' door Rachel Podger vorig jaar bij Podium Witteman:

Rachel Podger en het Luthers Bach Ensemble brengen op 10, 12 en 13 oktober 2019 de Vier Jaargetijden van Vivaldi. Deze recensie is op basis van de uitvoering in het Kurhaus op 10 oktober. Er volgen nog concerten in Groningen (12 oktober) en Heerlen (13 oktober). Meer informatie en kaarten hier.