Bruckner en Mozart in nieuw perspectief - het Residentie Orkest en Ronald Brautigam

Mozart: Pianoconcert Nr. 20 

Bruckner: Symfonie Nr. 4 Urfassung (1874)

Ronald Brautigam (piano)

Nicholas Collon, Residentie Orkest

Zuiderstrandtheater, Den Haag

Een op het eerste gezicht bepaald niet spannend programma van Mozart en Bruckner is dat in de praktijk wel. Het Residentie Orkest onder leiding van Nicholas Collon kiest voor de relatief weinig gespeelde Urfassung van de Vierde Symfonie van Bruckner en werpt daarmee een nieuw licht op een bekend stuk. Mozart was in tegenstelling tot Bruckner geen twijfelkont waardoor geen andere versies van werken zoals zijn Twintigste Pianoconcert bestaan. In de capabele handen van Ronald Brautigam klonk het vertrouwde bijzonder verfrissend. 

Nieuw werk staat in de regel bij klassieke concerten niet garant voor een uitverkochte zaal. Het programmeren van de bekende klassiekers biedt in de regel meer soelaas. Het blijft voor gerenommeerde orkesten zoeken naar die balans. Een orkest kan niet bestaan wanneer de zaal niet vol genoeg is. Tegelijkertijd vraagt de ontwikkeling van de (klassieke) muziek én de leden van het orkest om met enige regelmaat buiten de gebaande paden te treden. Wie kijkt naar het programma dat het Residentie Orkest onder de titel Collon meets Brautigam op 8 en 10 november op de lessenaar heeft, kan zich niet aan de indruk onttrekken dat gekozen is voor de veilige weg.  Een weg die gezien het feit dat het Zuiderstrandtheater voor circa tachtig procent uitverkocht was, minder veilig is dan voorheen. Dat een programma van Mozart en Bruckner niet leidt tot een uitverkocht programma lijkt grotendeels te maken te hebben met het toenemend onpraktische karakter van de tijdelijke concertzaal van het Haagse Residentieorkest. In 2021 verhuist het orkest, samen met het NDT en het Koninklijk Conservatorium naar het nieuwe Onderwijs- en Cultuurcomplex Amare dat naast het Haagse stadhuis verrijst. Het Zuiderstrandtheater is sinds enkele jaren de uitvalsbasis voor het Residentie Orkest en het NDT. De glans is er inmiddels een beetje vanaf. Niet vanwege de concertzaal zelf die - gelet op het tijdelijke karakter - nog best prima is. Rondom het Zuiderstrandtheater wordt volop gebouwd waardoor de bereikbaarheid en zichtbaarheid van de zaal inmiddels in het geding is. Het is nog even doorbijten voor het orkest in de hoop én verwachting dat de terugkeer naar het centrum van Den Haag zich zal uitbetalen in een goed bezochte concertzaal. Aan het orkest zal het overigens niet liggen dat zich kwalitatief de afgelopen jaren goed heeft ontwikkeld naar het goede niveau van vroegere tijden. Het programma Collon meets Brautigam is daar een goed voorbeeld van. Het - op het eerste gezicht - 'veilige' karakter van het programma doet daar niets aan af. 

Een fris geluid

Want een programma van het alom bekende Twintigste Pianoconcert van Mozart én de Vierde Symfonie van Bruckner is zonder meer 'veilig' te noemen. Al verrijkt het Residentie Orkest menig concertprogramma met de zogenaamde One Minute Symphony waarbij een student van het Koninklijk Conservatorium - op grond van een bijzondere ontmoeting in Den Haag - in de gelegenheid wordt gesteld een kort werk voor het orkest te componeren dat ten uitvoer wordt gebracht. Een prachtig initiatief waarbij de uitkomsten soms memorabel en soms wat minder memorabel zijn. De One Minute Symphony van vrijdag - gebaseerd op een ontmoeting in de Portugese Synagoge - viel in de tweede categorie. De uitvoering van het Twintigste Pianonconcert daarentegen was daarentegen wel memorabel. Het Residentie Orkest had voor de gelegenheid Ronald Brautigam gevraagd om als solist op te treden. Brautigam - met name bekend vanwege zijn voorliefde voor authentieke uitvoering - is een graag geziene gast bij het Haagse orkest. Hoewel Brautigam speelde op een 'reguliere' piano was zijn authentieke speelwijze leidend voor het orkest. Collon had er - zeker in het eerste deel - de vaart goed in waarbij nadrukkelijk werd gekozen voor een strakke, minder 'romantische' speelstijl waardoor het pianoconcert volledig fris klonk. Brautigam soleerde op gelijke wijze waarbij zijn stem tijdens het gehele concert dominant was en je in het Zuiderstrandtheater een speld kon horen vallen. Het is zonder meer knap om een bekend stuk zoals dit pianoconcert met een zo'n fris geluid te vertolken. Op dit soort momenten is het jammer dat dergelijke uitvoeringen vervolgens meteen weer vervlogen zijn daar het Zuiderstrandtheater helaas geen (standaard) opnamemogelijkheid biedt.

De eeuwige twijfelaar

Na de pauze was het aan chef-dirigent Nicholas Collon om het Residentie Orkest voor te gaan in een ander bekend werk: de Vierde Symfonie van Anton Bruckner. In tegenstelling tot Mozart is Bruckner altijd een grote twijfelaar geweest waardoor van de meeste van zijn symfonieën diverse versies bestaan. Versies die vaak aanmerkelijk van elkaar verschillen. Binnen dat - letterlijk en figuurlijk - 'twijfelachtige' oeuvre is de zogenaamde Urfassung van de Vierde Symfonie een buitenbeentje. Wie de meest uitgevoerde versies van deze symfonie kent, zal zich verbazen over de oerversie uit 1874. Her en der is zonder meer te horen dat het hier de aloude Vierde Symfonie betreft, maar in een compleet andere gedaante. Een gedaante waarbij het derde deel, het Scherzo, een volledig ander werk is dat het alom bekende Scherzo. Het luisteren naar deze versie van de symfonie is daarbij een bijzondere gewaarwording: je denkt te weten wat je gaat horen, maar telkens word je op het verkeerde been gezet.  De Urfassung werd met overtuiging gespeeld door het Residentie Orkest strak geleid door Collon. Met name de koper- en outblazers die zowel in deze oerversie als in de reguliere versie een hoofdrol opeisen overtuigden. Of deze Urfassung de bekende versies van de Vierde Symfonie doet vergeten, ligt niet voor de hand. Daar is de orkestratie te onevenwichtig en 'abrupt' voor, maar als onderdeel van een programma waarin een nieuw licht op bekende werken wordt geworpen, was het zonder meer een interessante luisterervaring. 

Lees hier een eerdere recensie van een concert waar Ronald Brautigam te gast was bij het Residentie Orkest. 

Het Residentie Orkest voert onder leiding van chef-dirigent Nicholas Collon op vrijdag 8 november en zondag 10 november 2019 een programma van Mozart en Bruckner uit. Deze bespreking is gebaseerd op de uitvoering op 8 november.