Het laatste voltooide werk van de hand van Charles Dickens verscheen in 2018 in een nieuwe Nederlandse vertaling. Ruim honderdvijftig jaar na het verschijnen van Onze wederzijdse vriend biedt de roman een inkijk in de Victoriaanse maatschappij waar standen én geld bepalend zijn. Maar bovenal biedt het kloeke werk van bijna duizend pagina's een caleidoscoop aan karakters én daarmee met recht een leeservaring. Niet in de laatste plaats dankzij de goede en aansprekende vertaling.
Charles Dickens (1812-1870) werd geboren in de nadagen van de Napoleontische tijd maar groeide op in de Victoriaanse tijd. In zijn geboortejaar kreeg de kaart van Europa en daarmee machtsbalans een nieuw aangezicht door het Congres van Wenen. Toen Dickens vijfentwintig was, werd Victoria in 1837 gekroond tot koningin en vanaf 1877 mocht zij zich tevens keizerin van het Britse Rijk noemen. Toen Dickens in 1870 overleed was de opkomst van een verenigd en keizerlijk Duitsland nabij en zou Victoria nog bijna veertig op de troon zitten. Zoals Victoria haar stempel drukte op Charles Dickens en zijn tijdgenoten, zo was Charles Dickens de belangrijkste schrijver van het Victoriaanse tijdperk. Vrijwel alle werken van zijn hand zijn - in ieder geval van naam - nog altijd bekend bij een groot publiek: van A Tale of Two Cities via David Copperfield en Bleak House tot Great Expectations en The Pickwick Papers. Binnen zijn oeuvre vormen vooral Oliver Twist en zijn korte verhaal A Christmas Carol zijn meest bekende werken. Gek genoeg strekt deze bekendheid zich bepaald minder uit naar zijn laatste werk Our mutual friend dat in de jaren 1864 en 1865 in serie verscheen en in 1865 in boekvorm uitkwam. Althans zijn laatste voltooide werk daar bij zijn dood in 1870 zes delen van The Mystery of Edwin Drood waren verschenen terwijl twaalf delen gepland waren. Dit laatste voltooide werk heeft nooit de bekendheid verworven zoals zijn eerdere werken, hoewel het wel bewerkt is naar een televisieserie door de BBC. Wellicht ook één van de redenen waarom de werken van Dickens nog altijd zo bekend zijn daar de bewerkingen voor televisie en film inmiddels ontelbaar zijn geworden waarbij de BBC een groot aandeel heeft in het levend houden van de werken van Dickens en om de zoveel jaar een nieuwe bewerking produceert. In het geval van Our Mutal Friend heeft de BBC tot driemaal toe het boek omgezet naar een televisieserie: 1958, 1976 en 1998. In 2018 is bij uitgeverij Athenaeum - Polak & Van Gennep een nieuwe Nederlandse vertaling verschenen van de hand van Peter Charles onder de titel Onze wederzijdse vriend.
 |
| Charles Dickens (1812-1870) |
Kloek en aansprekend
Een gedurfde onderneming daar voor vertalingen winstgevendheid omgekeerd evenredig is aan de omvang van het werk. Vertaalkosten zijn relatief hoog en nemen fors toe naarmate het boek omvangrijker is en daardoor ook een echte bestseller moet zijn om uit de kosten te komen. Mede daarom kiezen uitgevers voor zekerheid en daarmee boeken die minder pagina's tellen. Overigens geldt deze wetmatigheid nog wat sterker voor non-fictie dan voor fictie aangezien fictie in algemene zin sowieso beter verkoopt. Met de bijna duizend pagina's die Onze wederzijdse vriend kent, heeft de uitgever een bewust risico genomen. Een risico dat gemitigeerd wordt door een relatief forse prijs, maar wel een prijs die het meer dan waard is. De vertaling van de hand van Peter Charles is een voltreffer: aansprekend met een eigen cadans waardoor je blijft lezen. Een vertaling die door het leesgemak een Victoriaans werk ontsluit voor een groot publiek. Daarbij is het helaas onontkoombaar dat in de bijna duizend pagina's toch een paar tikfouten zijn geslopen, waarbij met name de naam van onderwijzer Bradley Headstone tot veel ellende heeft geleid. Zijn voornaam is diverse malen terug te lezen als Breadly of andere verbasteringen. Het zij de eindredacteur vergeven in een werk van deze omvang. En dat dergelijke fouten bij een personage voorkomen, staat misschien wel symbool voor Onze wederzijdse vriend. Want Dickens heeft in zijn laatste voltooide werk werkelijk een caleidoscoop aan karakters geïntroduceerd. De lezer zal niet de moeite nemen om het aantal karakters te tellen, maar een blik op de (Engelstalige) Wikipedia-pagina van Our Mutual Friend leert dat het boek 21 hoofdkarakters en 17 overige karakters telt. Duizend pagina's en 38 karakters is wellicht afdoende om menig potentiële lezer te doen afhaken, maar dan is buiten de vertelkracht van Charles Dickens gerekend. Op onnavolgbare wijze weet hij de karakters te introduceren, kleur te geven (onder andere door taalgebruik en beschrijving) én uit elkaar te halen. Dit alles terwijl Dickens tegelijkertijd gaandeweg het boek de basis legt voor de onderlinge verbondenheid tussen de diverse karakters en daarmee zijn verhaal vertelt. Alleen daarom is Onze wederzijdse vriend oprecht een weelderige en hoogstaande leeservaring die het verdient om in alles rust genoten te worden. Een meer dan ideaal boek met het zomerreces in aantocht.
De waarde van geld
Centraal in Onze wederzijdse vriend staat eigenlijk de waarde van geld en de onderlinge standenverschillen in het Victoriaanse tijdperk. Aanjager voor het verhaal is de moord op John Harmon die terugkeert uit het buitenland om de erfenis van zijn overleden vader op te eisen. Als onderdeel van de bepalingen rondom de erfenis is bepaald dat Harmon dient te huwen met Bella Wilfer. Hij krijgt daartoe de kans niet omdat zijn levenloze lichaam in de Theems wordt gevonden. De levensader van Londen speelt een belangrijke rol als achtergrond waartegen een groot deel van het verhaal zich afspeelt. Niet voor niets is het omslagbeeld van de prachtige uitgave van Onze wederzijdse vriend het schilderij Reflections on the Thames van John Atkinson (1836-1893) die net als Dickens gevormd is door het Victoriaanse tijdperk. Door de dood van Harmon komt de erfenis toe aan 'de gouden vuilnisman' Noddy Boffin die een werknemer was van de oude Harmon, rijk geworden van vuilnis. Boffin en zijn vrouw Henrietta treden daarom toe tot een klasse die niet de hunne is. Analfabeet als ze zijn, laten ze zich door ene Silas Wegg voorlezen uit grote Engelstalige werken waaronder The History of the Decline and Fall of the Roman Empire van Edward Gibbon. Deze Wegg, getooid met houten poot, ziet in het echtpaar zijn route naar rijkdom. Onze wederzijdse vriend zit vol met uiteenlopende karakters die verschillende gradaties van goed en kwaad in zich hebben. Het voert te ver om hier een groot aantal van deze karakters de revue te laten passeren aangezien daar juist het plezier van het lezen van dit werk ligt. Overigens zal bij een enkel personage ook enig ongemak ontstaan bij de hedendaagse lezer. Met name wanneer het Mr. Riah betreft, een Joods personage. Bijzonder genoeg staat Onze wederzijdse vriend bekend om een sympathiekere beschrijving van Joden door Dickens dan bijvoorbeeld de buitengewoon naargeestige Fagin uit Oliver Twist. Gelet op de wijze waarop naar Joden in het Victoriaanse tijdperk werd gekeken, is dit zonder twijfel een waar woord. In analyses over Dickens en het Jodendom is duidelijk geworden dat hij zich ontwikkelde van standaard Victoriaan naar een wat meer verlichte positie. Desalniettemin zal - zeker in deze gepolariseerde tijden - het mensbeeld dat Dickens ten opzichte van Joden tentoonspreidt in Onze wederzijdse vriend wat schuren. Maar juist dit schuren geeft inzicht in een denkwijze van een andere tijd. Een ander opvallend iets betreft de achterflap. Wanneer de achterflap van het boek niet wordt gelezen, wordt de moord op John Harmon pas gaandeweg het boek duidelijk. Bij het lezen van Onze wederzijdse vriend met kennis van de achterflap ontstond een enkele maal frustratie omdat het daarmee feitelijk een spoiler is. Achteraf is juist die kennis van belang om goed in het boek te komen daar in de eerste hoofdstukken geen enkele rode draad valt te ontwaren. Juist de kennis die is opgedaan door de achterflap helpt om in het boek ondergedompeld te worden. En zodra zich het boek meester van je maakt, start een heerlijke leeservaring. Een leeservaring waar de verschillende karakters een blik geven op het leven in het Victoriaanse tijdperk en steeds meer verbonden met elkaar worden waarna Dickens het geheel samen weet te brengen tot een buitengewoon prettig én geloofwaardig happy end.
'Onze wederzijdse vriend' van Charles Dickens in de nieuwe vertaling door Peter Charles voor Athenaeum - Polak & Van Gennep is in 2018 verschenen. 'Our mutual friend' verscheen oorspronkelijk in serie in 1864-1865 en in boekvorm in 1865.
Reacties
Een reactie posten