Met Howards End schreef E.M. Forster een krachtige roman over maatschappelijke verhoudingen in het Edwardiaans tijdperk. Het idyllische landhuis Howards End vormt het kruispunt waar het lot van drie families samenkomt. De wereld die Howards End beschrijft, is inmiddels vervlogen en zal de hedendaagse lezer vaker wel dan niet vreemd aandoen. Desalniettemin is Howards End een terechte klassieker.
Het literaire oeuvre van E.M. Forster (1879-1970) is buitengewoon overzichtelijk en beperkt zich tot zes romans waarvan Maurice postuum is uitgegeven. Daarbij zag zijn laatste roman al in 1924 het licht en vormde A Passage of India het slotakkoord van een literaire carrière. In de ruim vijfenveertig jaar daarna liet E.M. Forster zich nog 'slechts' zien en horen als commentator, biograaf en essayist. Ondanks dat Forster een groot deel van de twintigste eeuw heeft meegemaakt, zorgt dat het lezen van zijn romans voelt als een stap terug in de tijd. Op A Passage of India na schreef Forster zijn romans in het Edwardiaans tijdperk. Een tijdperk vernoemd naar de regeerperiode van koning Edward VII, zoon van koningin Victoria. Hoewel Edward relatief kort koning was (1901-1910) strekt zijn tijdperk zich in de regel uit tot het begin van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918). Het tijdperk vormde een vruchtbare bodem en inspireerde Forster tot het schrijven van romans die nog altijd in druk zijn. A Passage of India en Howards End zijn ontegenzeggelijk zijn bekendste werken waarbij Howards End de laatste roman is die Forster redelijk moeiteloos zou schrijven. Het schrijven van A Passage to India duurde veel langer vanwege een writer's block. Eén van de redenen waarom er een gat van dertien jaar tussen beide boeken zit en wellicht ook de reden waarom er daarna geen romans meer van zijn hand verschenen. Het is bijzonder dat Howards End nog altijd zeggingskracht heeft daar de thematiek bijzonder ouderwets is.
Maatschappelijke verhoudingen
Bovenal is Howards End het verhaal van drie families wiens levens elkaar kruisen. Families die in verschillende maatschappelijke verhoudingen tot elkaar staan. De familie Wilcox staat voor het grootkapitaal terwijl de familie Schlegel, bestaande uit twee zussen en een (jongere) broer, onderdeel zijn van de intellectuele elite. En dan is er nog het echtpaar Bast die overduidelijk onderaan de maatschappelijke ladder staan, maar zich nog net kunnen handhaven zodat ze nog (enigszins) deel uitmaken van het maatschappelijk verkeer. Het is duidelijk dat de interesse van Forster ligt bij de eerste twee families. Het echtpaar Leonard en Jacky Bast heeft het zwaar en kan de eindjes net aan elkaar knopen. Een toevallige ontmoeting, tijdens een concert waar onder andere de Vijfde Symfonie van Beethoven wordt gespeeld, tussen Leonard en de familie Schlegel (Margaret, Helen en Tibby) leidt tot een fascinatie van voornamelijk de zussen-Schlegel voor de wederwaardigheden van een man die nadrukkelijk lager op de maatschappelijke lader staat dan zij. Een man die voor hen op sommige momenten meer een interessant experiment in sociale verhoudingen is, zal later een belangrijke rol én splijtzwam zijn binnen de familie Schlegel en tussen de Schlegels en de familie Wilcox. Ook de kennismaking tussen de familie Wilcox (Henry en zijn vrouw Ruth en hun drie kinderen Charles, Paul en Evie) en de Schlegels berust op eenzelfde soort toevalligheid. Beide families treffen elkaar in een hotel in Duitsland tijdens een vakantie waarna - wederom bij toeval - de verbinding tussen beide families steeds groter wordt. Een verbinding die in beginsel niet voor de hand ligt. Niet vanwege de maatschappelijke verhoudingen want ondanks het feit dat de verschillen aanwezig zijn, zijn beide families in grote lijnen lid van dezelfde sociale klasse. Een ontluikende romance tussen Helen en Paul wordt in de kiem gesmoord en lijkt het einde in te luiden van de banden tussen beide families. Totdat de familie Wilcox een (zeer ruim) appartement betrekt tegenover het huis van de Schlegels en uiteindelijk oudste zus Margaret Schlegel en Wilcox mater familias Ruth korte tijd naar elkaar toe trekken tot het moment van het overlijden van de al zieke Ruth. Waar het overlijden opnieuw (!) de verbondenheid tussen beide families doet afnemen blijkt het uiteindelijk een prelude voor de definitieve samenvoeging van de families. En het uiteindelijke droeve lot van het echtpaar Bast.
Het eindigt bij Howards End
De verwikkelingen tussen drie families komen uiteindelijk tot een hoogtepunt in een noodlottige samenkomst in Howards End, het buitenhuis van de familie Wilcox in het fictieve Engelse plaatsje Hilton. Niet alleen om deze reden is het een passende titel voor het boek. Het huis staat voor een idylle van het Engelse platteland waarmee de families Wilcox en vooral Schlegel zich identificeren. Het was het ouderlijk huis van Ruth Wilcox die er zeer gesteld op was en voor wie een uitnodiging om daar langs te komen gelijk stond aan vriendschap. Wanneer de Schlegels definitief verbonden zijn aan de familie Wilcox neemt het belang van dit huis alleen maar verder toe. Niet in de laatste plaats omdat er - al dan niet zijdelings - ook een erfeniskwestie rondom het huis speelt. Bijzonder genoeg is het idyllische huis voor alle betrokkenen vooral een plek waar tragiek en geluk elkaar afwisselen, maar tragiek - zeker na de dood van Ruth - domineert. Dit alles binnen de context van een vervlogen wereld met sociale conventies die de hedendaagse leger vooral vreemd en bij tijd en wijle idioot zullen voorkomen. Het plezier van het lezen van Howards End is enerzijds gelegen in de stap die je terug zet in de tijd en het beeld dat je daarmee krijgt van het Engeland in het Edwardiaans tijdperk, natuurlijk in de belevenis van de schrijver. Anderzijds is het een prachtig uitgesponnen familiedrama waarbij de verrassende verwikkelingen een deel van de aantrekkingskracht vormen en de reden waarom bovenstaande beschrijving wat schetsmatig is. Het is daarom niet verrassend dat het boek de bron is van een buitengewoon succesvolle verfilming, de Merchant-Ivory-productie met Anthony Hopkins als Henry Wilcox en Emma Thompson als Margaret Schlegel. Een film die enkele jaren geleden is volledig gerestaureerde versie opnieuw is uitgebracht en het kijken - zoals eigenlijk alle Merchant-Ivory-producties - meer dan waard is. Dit geldt overigens evenzo voor een nieuwe vierdelige BBC-bewerking voor televisie die in 2017 verschenen en bijzonder veel recht doet aan het boek. Het is inmiddels vijftig jaar geleden dat E.M. Forster het tijdelijke voor het eeuwige verruilde en een ruime eeuw geleden dat Howards End verscheen, maar deze roman als kruispunt van maatschappelijke verhoudingen is een zeer lezenswaardige klassieker.
Lees hier de eerdere bespreking van de gerestaureerde versie van de verfilming van 'Howards End'. En hier is de recente bespreking van 'A Passage to India' van E.M. Forster terug te lezen.
'Howards End' van E.M. Forster verscheen voor het eerst in 1910 en is sindsdien in talloze edities verschenen. Een (oudere) Nederlandse vertaling is tweedehands verkrijgbaar. Deze bespreking is op basis van de uitgave door Everyman's Library met een voorwoord van Alfred Kazin.
Reacties
Een reactie posten