'The Popes. A History' van John Julius Norwich


Tot dit moment (en wellicht nog de komende jaren) hebben er tijdens mijn leven maar twee Pausen in Vaticaanstad gezeteld: Johannes Paulus II (1978-2005) en Benedictus XVI (2005 -). Het beeld van de paus is daardoor van een grootmoedige kerkvorst die het lijden van de wereld probeert tegen te gaan, maar er wel wat gedateerde opvattingen op na houdt. Nu wist ik natuurlijk wel dat dit beeld niet gold voor de Pausen van langer geleden, maar na het lezen van de geschiedenis van de Pausen van de apostel Petrus tot aan Benedictus XIV kan ik dat beeld een stuk gedetailleerder invullen. Want de Pausen van vroeger konden er wat van. Van de meest liefdadige vertegenwoordigers van God op aarde tot de grootste misdadigers en alles er tussen in. Van Leo de Grote (440 - 461) die Attila de Hun Rome liet sparen tot Urbanus II (1088-1099) die de Eerste Kruistocht beval tot aan Adrianus VI (1522-23), de enige Paus uit de Nederlanden waarna het tot 1978 zou duren voordat een niet-Italiaan Paus zou worden.

Het aardige aan dit boek is dat het een compleet overzicht biedt van alle Pausen (en tegen-Pausen) die in Rome en Avignon gezeteld hebben. Tegelijkertijd biedt het een mooie blik op de geschiedenis van Europa in het algemeen en Italië in het bijzonder die verweven is met de Pauselijke geschiedenis. Ten slotte maakt het duidelijk dat het instituut Paus over de eeuwen heen stevig is veranderd. De crux zit daarbij in het feit dat de Paus tot 1871 over wereldlijke macht beschikte. De zogenaamde Pauselijke of Kerkelijke Staat omvatte een groot deel van Italië dat rechtstreeks door de Paus werd bestuurd. Daarbij deinsden sommige Pausen er niet voor terug om zelf het Pauselijke leger aan te voeren in de strijd. Dit zorgde ervoor dat, met name de Middeleeuwse Pausen, zowel op grond van hun geestelijke als wereldlijke macht invloed konden uitoefenen op hun omgeving. De geestelijke macht moet daarbij niet onderschat worden: het excommuniceren van vijandelijke monarchen had lange tijd groot effect. Immers een monarch moest vrezen voor zijn eeuwige ziel en belangrijker: zijn onderdanen waren niet meer gebonden hem te gehoorzamen. Deze geestelijke macht nam in latere jaren sterk af nadat duidelijk was dat deze macht nogal willekeurig werd gebruikt en steeds minder om het lijf had. De republiek Venetië, onder interdict van de Paus, bewees dit en brak daarmee de geestlijke macht van de Paus. De wereldlijke macht duurde nog tot de eenwording van Italië die, hoe kan het ook anders, het einde betekende van de Pauselijke staat. Vanaf dat moment was de Paus nog wel staatshoofd, maar slechts van een ministaatje dat we vandaag de dag nog steeds kennen als Vaticaanstad. Daarmeen neemt het Katholicisme een aparte plaats in onder de wereldreligies: de enige religie die een onafhankelijke staat kent. Ambassadeur zijn bij de Heilige Stoel is niet de meest begerenswaardige diplomatieke post, maar geen religie die een dergelijke post kent. Na het verlies van de wereldlijke macht heeft het Pausdom zich ontwikkelt tot de geestelijke herder van de Katholieke volgelingen zoals we deze kennen van de huidige en vorige Paus. Daarbij is er ook een kentering geweest richting het adresseren van de sociale problematiek in de wereld. Dit begon bij Paus Johannes XXIII en strekte zich uit tot zijn opvolgers in het algemeen en het Tweede Vaticaanse Concilie in het bijzonder.

In een eerdere blog over The Middle Sea. A History of the Mediterranean gaf ik al hoog op van de schrijfkunsten van John Julius Norwich en ook bij dit boek is het niet anders. Het eerder gememoreerde gevoel van de aristocratische grootvader die vertelt bij het haardvuur is hier andermaal aanwezig. Al moet ik wel zeggen dat, in tegenstelling tot 'The Middle Sea', door de omvang van de Pauselijke geschiedenis maar weinig echt blijft hangen in de stortvloed aan gebeurtenissen en personen, maar dat kun je Norwich amper verwijten. Wat hem wel te verwijten is, zijn een paar foutjes die hopelijk te maken hebben met een slordige redacteur. In het hoofdstuk over de Paus en Mussolini dateert hij de executie (door ophanging) van Mussolini en zijn minares Claretta Petacci foutief in 1943 (moet 1945 zijn) en stelt hij in de laatste alinea dat de Katholieke kerk 2 miljard volgelingen kent. Dit zijn er 1 miljard. Gezien het feit dat hij 2 miljard vertaalt naar een zesde van de wereldbevolking lijkt dit een (erg slordige) typefout.

Naar aanleiding van dit boek publiceerde The Daily Telegraph een interview met Norwich. Daarin wordt terecht gesteld dat Norwich het gelukt is om de omvattende geschiedenis van de Pausen leesbaar te houden. Een geschiedenis die omvattender is dan zijn boeken over Venetië en Byzantium: 'Now, he has brought home the trophy of a dynasty even longer than the dominion of either great city, housed in the 500 pages of The Popes. Norwich possesses the genius of potting a tangled tale digestibly.' Norwich, in zijn typische stijl, voegt daaraan toe: 'When I had to condense the three volumes on Byzantium into one – a shameful thing – I began by cutting out all the anecdotes and jokes, but ended up cutting the dull facts and keeping the jokes and anecdotes.'

Reacties