'Hereniging' van Fred Uhlman

'Hereniging' is een indringende novelle van Fred Uhlman (1901-1985) over een vriendschap tussen twee 16-jarige jongens in de schaduw van het opkomende Nazisme in het Duitsland van 1932. In slechts 96 pagina's laat Uhlman zien dat je niet veel pagina's nodig hebt om veel te zeggen.

De novelle beschrijft, vanuit zijn perspectief, het leven van de Joodse Hans Schwarz in de periode februari tot december 1932. Aan het begin van die periode treedt Konradin, graaf Von Hohenfels, in zijn leven door in zijn klas te komen op het Karl Alexander Gymnasium te Stuttgart. Konradin stamt van een roemrucht Duits adellijk geslacht dat zich kan meten met de Hohenzollerns en de Hohenstaufens. Later in het boek wanneer Hans de opera 'Fidelio' bijwoont, maken Konradin en diens ouders ook hun entree. Alsof de koninklijke familie binnenkomt. Zo is hun status dat de president van de Republiek niet anders kan dan zijn onderdanigheid te tonen. Hans, wiens vader arts is, behoort tot de intellectuele middenklasse en is bovendien Joods. Toch ontstaat spoedig een innige vriendschap tussen de beide jongens die amper een jaar duurt, maar beiden niet onberoerd laat.

Konradin en Hans vinden elkaar in de eenzaamheid die, voor ze elkaar leerden kennen, hun leven kenmerkte. Een gezamenlijke liefde voor cultuur markeert hun vriendschap dat er er uiteindelijk toe leidt dat Konradin ook wordt geïntroduceerd bij Hans thuis. Daar waar Hans' moeder de hoffelijkheid zelve is, schaamt Hans zich enorm voor zijn vader die van trotse inwoner van Stuttgart (en drager van het IJzeren Kruis) verwordt tot een hielenlikkende puber in aanwezigheid van Konradin. Zoals gebruikelijk bij vriendschappen is het ook de bedoeling dat je bij de ander thuis komt. Dit gebeurt, tot grote opluchting van Hans, dan ook, maar nimmer wanneer de ouders van Konradin aanwezig zijn. Bij het eerder genoemde operabezoek wordt Hans pijnlijk bewust van het feit dat dit geen toeval is: hij wordt genegeerd door Konradin en zijn ouders. Uiteindelijk blijkt dat met name de moeder van Konradin het niet kan verkroppen dat haar zoon omgang heeft met een Joodse jongen. Langzamerhand verandert de politieke situatie steeds meer richting het Nazisme en hoewel de ouders van Hans zich volledig Duits achten, en zelf niet van plan zijn Duitsland te verlaten, zorgen ze ervoor dat Hans naar familie in de Verenigde Staten kan totdat de tijdelijke krankzinnigheid van het Duitse volk voorbij is. De ouders van Hans zijn er vast van overtuigd dat de erfgenamen van Goethe en de andere Duitse cultuurdragers op tijd bij zinnen komen. Voor Hans zit er niets anders op dan naar de Verenigde Staten te vertrekken waar hij, tegen zijn zin in, rechten zal studeren en nooit toekomst aan zijn eigenlijke wens: het schrijven van boeken en gedichten.

Met het vertrek van Hans naar de Verenigde Staten eindigt ook de vriendschap met Konradin. Een einde dat ze allebei betreuren. Konradin lijkt overigens in de val van het Nazisme te trappen en geeft hoog op van Adolf Hitler die hij, mede gezien zijn imposante afkomst, heeft ontmoet. Het boek eindigt dertig jaar later met een oudere en wijzere Hans die bij toeval er achterkomt hoe Konradin is geëindigd: hij heeft de Tweede Wereldoorlog, gelijk veel van hun klasgenoten, niet overleefd. Waarom hij om het leven is gekomen, strekt uiteindelijk tot troost voor Hans wiens ouders het verhaal, ondanks hun complete assimilatie in Duitsland, helaas ook niet hebben kunnen navertellen.

'Hereniging' is een prachtige schets van vriendschap in die bizarre historische context. De levensloop van Uhlman bevat vele elementen die in het boek naar voren komen. Uhlman is ook gevlucht voor de opkomst van het Nazisme (maar was toen twee maal zo oud) en kwam via bizarre omwegen terecht in het Verenigd Koninkrijk waar hij, na een afgeronde rechtenstudie, een succesvol schilder werd en schrijver van zijn memoires 'The Making of an Englisman' en tegen het einde van zijn leven de schrijver van deze novelle.