Concert 9 december 2011: Het Universum van Judd en het KCO

Schönberg: Verklärte Nacht

Holst: The Planets

Cappella Amsterdam

James Judd, Koninklijk Concertgebouworkest

Concertgebouw, Amsterdam

Een paar dagen voor dit concert ontving ik een mail die je liever niet ontvangt: de aankondiging dat Mariss Jansons bij dit concert niet op de bok zou staan. Wegens zware bronchitis heeft de, sowieso met een broze gezondheid kampende, Jansons al zijn concerten van die week moeten afzeggen. Gelukkig was een vervanger gevonden: de voor mij volstrekt onbekende Britse dirigent James Judd die tevens het programma ongewijzigd over zou nemen. Nadere informatie over het CV van deze dirigent stelde mij nou niet bepaald gerust: music director emeritus van het New Zealand Symphony Orchestra, voormalig chef-dirigent van het Florida Philharmonic Orchestra en artistiek directeur van het Grand Opera in Florida zijn toch niet aanstellingen die een vergelijk met Jansons ook maar een beetje doorstaan. De zin 'James Judd debuteert bij het Koninklijk Concertgebouworkest' maakt het er dan niet beter op. Eerder was hij blijkbaar niet in beeld. Het concert deden mijn twijfels echter verdwijnen. Judd zette een goed concert neer en kreeg het welverdiende applaus van het dankbare publiek. Het programma reikte (letterlijk) naar de hemelen met Holst's overbekende 'The Planets' en Schönberg's 'Verklärte Nacht'.

Voor de pauze was het de beurt aan 'Verklárte Nacht' van Arnold Schönberg (1874-1951). Schönberg wordt veelal in verband gebracht met atonaliteit, maar dat geldt niet voor zijn hele oeuvre (denk aan de Gurrelieder) waaronder dus 'Verklärte Nacht'. Dit orkeststuk voor strijkers is oorspronkelijk een kamermuziekstuk voor zes strijkers maar bewerkt voor groot strijkorkest. Het stuk is gebaseerd op een gedicht van Richard Dehmel en gaat over een nacht waarin een vrouw aan haar minnaar toegeeft dat zij zwanger is van een andere man. De man geeft echter aan dat door hun liefde het kind van hem zal zijn. Het is een prachtig gloeiend stuk van ruim een half uur dat prachtig door Judd en het KCO ten gehore werd gebracht.

Na de pauze was het de beurt aan één van de meest bekende stukken van de 20e eeuw: 'The Planets' van Gustav Holst (1874-1934). Het betreft een zevendelige toondicht gewijd aan de zeven (toen bekende) planeten: Mars, Venus, Mercurius, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus. De muziek per planeet is gemodelleerd naar het vermeende karakter. Het werk wordt vaak in verband gebracht met de Eerste Wereldoorlog die, met name in 'Mars, The Bringer of War' goed te horen zou zijn. Holst had dit onderdeel echter al voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog afgerond. Ondanks zijn Zweedse naam is Gustav Holst in alle opzichten een Brit en zijn muziek is ook zeer Brits en kenmerkend voor die tijd: lyrisch, verhalend en verheffend. Het is niet voor niets dat een deel van Jupiter de bron is voor één van de officieuze Britse volksliederen 'I Vow to Thee my Country'. Naast 'Jerusalem' van Sir Hubert Parry één van de meest bekende Britse liederen en vaste prik tijdens de 'Last Night of the Proms'. De populariteit van het werk, en daarmee het in de schaduw zetten van zijn overige werk, stak Holst dermate dat toen Pluto in 1930 werd ontdekt hij er niet aan moest denken om nog een extra deel aan 'The Planets' toe te voegen. Overigens zal iedereen die het werk voor het eerst hoort veel herkennen: delen van het werk worden al decennialang gebruikt in allerhande uitingen maar ook als inpsiratie voor andere werken. Niet in de laatste plaats de filmmuziek van John Williams (Star Wars etc.). In de uitvoering van Judd werd maar eens duidelijk waarom Britse dirigenten bij uitstek geschikt zijn om muziek van eigen bodem te spelen. Wat volgde namelijk was een prachtige uitvoering van dit bekende werk. Geen geringe prestatie omdat ik al jaren in het bezit ben van de legendarische uitvoering van 'The Planets' door Adrian Boult en het London Philharmonic Orchestra en dat de vergelijking daarmee zeker positief was.

Het universum van Judd deed dus niet onder voor het aangekondigde universum van Jansons, hoewel het natuurlijk altijd de vraag is wat gemist is door het ontbreken van Jansons op de bok.