"Writing, at its best, is a lonely life. Organizations for writers palliate the writer's loneliness but I doubt if they improve his writing. He grows in public stature as he sheds his loneliness and often his work deteriorates. For he does his work alone and if he is a good enough writer he must face eternity, or the lack of it, each day."
Met deze woorden, onderdeel van zijn voorgelezen speech, ontving Ernest Hemingway (1899-1961) in 1954 de Nobelprijs voor de Literatuur. Hemingway was niet in staat om de reis naar Stockholm te maken door zijn slechte gezond als resultante van twee (!) achtereenvolgende vliegtuigcrashes in Afrika eerder dat jaar. Het eenzame schrijversleven dat Hemingway verbindt met de kwaliteit van het werk van een schrijver komt als thema terug in één van diens meest bekende werken en één van de aanleidingen van het Nobelprijscomité om hem de Nobelprijs toe te kennen: The Old Man and the Sea.
In deze novelle van net geen 100 pagina's - tevens het laatste werk van Hemingway dat tijdens zijn leven werd gepubliceerd - staat de oude visser Santiago centraal. Het is inmiddels 84 dagen geleden dat hij voor het laatst een vis heeft gevangen. Deze pech leidt ertoe dat zijn trouwe metgezel, de jonge Manolin, van zijn ouders niet meer met hem mee mag varen. Santiago trekt er voor de 85e keer op uit, ditmaal in alle eenzaamheid. Wat volgt is een strijd tussen Santiago en een enorme vis, een marlijn, waarmee hij eindelijk weer succes behaalt. Toch is het succes beperkt. Santiago is door de strijd met de marlijn enorm ver afgedreven van Havana in zijn thuisland Cuba en heeft een lange terugreis voor de boeg. Een terugreis waarbij zijn trofee - te groot om aan boord te nemen en daardoor dus vastgeklonken is aan zijn bootje - stukje bij beetje wordt opgegeten door toegesnelde haaien. Telkens moet Santiago strijd leveren met deze aasgieren. Een strijd die hij telkens moeizamer wint om uiteindelijk in Havana aan te komen met slechts het skelet van de Marlijn. Compleet uitgeput wordt hij verzorgd door Manolin die, ondanks de wens van zijn ouders, weer bij Santiago wil inschepen. De andere vissers bezien het skelet met diep respect en Santiago lijkt daarmee zijn periode van pech te hebben afgesloten en tevens (tijdelijk?) gewonnen te hebben van de ouderdom. Een vredige nachtrust met dromen over zijn jeugd vallen hem ten deel.
Gelijk andere boeken van Hemingway zijn persoonlijke interesses en gebeurtenissen uit zijn leven leidend voor de thematiek van zijn verhalen. Zo komt zijn liefde voor stierenvechten terug in The Sun also Rises en de periode als journalist in Spanje tijdens de Spaanse Burgeroorlog in For Whom the Bell tolls. Zijn liefhebberij voor het vissen en Cuba komt terug in The Old Man and the Sea, maar zou ook gezien kunnen worden als een parabel op het eenzame schrijversbestaan: pas wanneer Santiago alleen de zee opgaat, vangt hij de grootste vis uit zijn carrière. Overigens valt in deze novelle veel meer thematiek te ontwaren: de rol van ouderdom, de verbondenheid van mens en natuur, maar ook de eerbaarheid van strijd.
Hemingway heeft een prachtige pen die meer dan een halve eeuw later nog steeds aanspreekt terwijl er al met al niet heel veel gebeurt in The Old Man and the Sea, maar je toch gekluisterd blijft aan het boek. Toch is het de vraag wat dit boek zo afwijkend maakt van andere boeken dat het een significante rol heeft gespeeld bij de toekenning van de Nobelprijs. Misschien is het dan niet alleen de fabel zelf, maar vooral de gelaagdheid ervan. Een gelaagdheid die ook terug te vinden is in bijvoorbeeld de korte novelle Het Dwaallicht van Willem Elsschot waarbij de betekenis van het verhaal in schril contrast staat tot het beperkte aantal pagina's.
Reacties
Een reactie posten