Polderhorror in het Rijk van Nijmegen. 'Hex' van Thomas Olde Heuvelt


Thomas Olde Heuvelt is nu niet bepaald een gekende naam in de Nederlandse literaire wereld. Maar inmiddels verovert de Engelse ‘hertaling’ van zijn Hex de Verenigde Staten, is het verkocht aan 16 landen, mag hij iconen als Stephen King en George R.R. Martin tot zijn fans rekenen en heeft Warner Bros. de televisierechten aangekocht. Ter ere hiervan is recent een nieuwe versie voor de Nederlandse markt verschenen. En het mooie: Hex voldoet aan de (hoge) verwachtingen en Olde Heuvelt’s creatie de Wylerheks zal bij menig lezer voor nachtmerries zorgen. 

Boeken getooid met juichende oneliners moeten in de regel met enige scepsis tegemoet getreden worden, aangezien het meestal verbloemt dat het boek in kwestie allesbehalve trouw is aan die uitingen. Zeker wanneer de afzenders ervan allesbehalve bekende (en erkende) criticasters zijn. Ook de omslag van Hex van Thomas Olde Heuvelt (1983) wordt getooid met prachtige aanprijzingen: ‘Briljant en volstrekt origineel’ en ‘Hex is griezelig, pakkend en origineel’. Normaliter zouden alarmbellen moeten rinkelen totdat de afzenders van deze warme woorden duidelijk worden: niemand minder dan Stephen King en George R.R. Martin. Toch twee Amerikaanse schrijvende grootheden die op het gebied van horror en fantasy echt wel weten waar ze het over hebben. Zeker aangezien Hex volledig in hun straatje past: een onvervalste horror over een historische heks die een hedendaags dorp in haar greep houdt. De recente zegetocht van Olde Heuvelt – inmiddels terug van een succesvolle tour door de Verenigde Staten – overziend, is er iets bijzonders aan de hand met Hex. Een boek dat overigens in 2013 voor het eerst is verschenen en waarvan het succes zich langzamerhand heeft opgebouwd en ertoe heeft geleid dat afgelopen zomer een Engelstalige versie is gepubliceerd en meerdere landen nog volgen. Daarbij is geen sprake van een vertaling, maar een hertaling waarbij het oer-Nederlandse verhaal in de kern intact is gebleven, maar niet meer plaats vindt in het vlakbij Nijmegen gelegen Beek. Want in de Engelse versie wordt het dorpje Black Spring in de Hudsonvallei in de staat New York geteisterd door de Amerikaanse evenknie van de Wylerheks. Gezien het grote succes dat Olde Heuvelt in de Verenigde Staten heeft en de lovende kritieken van King en Martin een briljante keuze. Maar – zoals hij aangaf in een recent interview met NRC Handelsblad – een plek die niet zonder reden is gekozen: de geboorteplek van de gothic novel met tegelijkertijd een Nederlandse geschiedenis. Zo blijft Hex in welke vertaling dan ook een typisch Nederlands verhaal. Naar aanleiding van deze nieuwe Engelstalige versie is in september opnieuw de Nederlandse versie verschenen waarbij het einde is aangepast op grond van de Amerikaanse hertaling. En Hex is – in welke versie dan ook – een volstrekt originele horror die – deze lezer incluis – tot het nodige ongemak leidt. Want Hex is goed, maar ook goed eng. 

Tussen Berg en Dal
Dat Olde Heuvelt het onder de rook van Nijmegen gelegen dorpje Beek – tegenwoordig onderdeel van de gemeente Berg en Dal - heeft uitgekozen voor zijn verhaal over een zeventiende-eeuwse heks is niet toevallig. Olde Heuvelt is geboren in Nijmegen en heeft daar tevens Engels en Amerikaanse literatuur gestudeerd. Daarbij is Beek gelegen in de streek Rijk van Nijmegen die niet alleen prachtig is, maar ook kan bogen op de unieke samenkomst van grote hoogteverschillen door het samenspel van heuvels en polders. En een deel van Nederland dat de nodige mythes en legenden kent, niet in de laatste plaats over heksen. Maar de inwoners van Beek zouden er alles voor opgeven om dat prachtige gebied nooit meer terug te zien. Want sinds Katharina van Wyler in 1666 ter dood is veroordeeld vanwege hekserij is Beek vervloekt. Een vloek die enkele maanden na de dood van Katharina van Wyler begon met het van de aardbodem verdwijnen van de gehele bevolking van Beek. 

Sindsdien is Beek weer bevolkt geraakt, maar heeft iedere inwoner moeten leren leven met de aanwezigheid van de Wylerheks die met dichtgenaaide ogen en mond zwijgend door het dorp waart. Een aanwezigheid die na honderden jaar tot gewenning en typisch Nederlandse nuchterheid leidt. Zo ook bij de familie de Graaf die de Wylerheks ‘oma’ noemen en wanneer ze toevallig bij hun thuis rondwaart gewoon een theedoek over haar hoofd gooien. Want alles went, zelfs een vloek. Zeker wanneer het onmogelijk is om eenmaal wonend in Beek je spullen te pakken en Beek (en daarmee de vloek van de Wylerheks) achter je te laten. Voor alle inwoners geldt dat wanneer zij langer dan enkele weken hun woonplaats verlaten zij overmand worden door een onbedwingbare neiging tot zelfmoord. Het is dus niet zonder reden dat nieuwe inwoners ontmoedigd worden om van Beek hun nieuwe thuis te maken. Echter kan dit alleen door tegenwerking, want het geheim van Beek moet dat blijven. Alleen al om te voorkomen dat Beek een soort toeristische attractie wordt waardoor het leven van de inwoners nog helser wordt dan het iss. Tegelijkertijd is door deze vloek een vreemd soort commune ontstaan met haar eigen regels en gebruiken. Een dorp dat – gelijk andere dorpen – gewoon een burgemeester heeft, maar de (morele) leiding van het dorp ligt in handen van de Raadsheer en een Raad die op grond van een antieke Noodverordening de orde handhaaft. Onder andere door een hypermodern Hex-commandocentrum dat via permanente camerabewaking en samenwerking met de AIVD Beek in het oog houdt. Want ten koste van alles moet voorkomen worden dat de Wylerheks haar duivelse krachten inzet en dat haar aanwezigheid buiten Beek bekend raakt. Grote angst is er daarbij met name voor het moment dat haar mond en ogen van de naaisels worden ontdaan. Legende wil dat het ‘boze oog’ van de Wylerheks de oorzaak is van het verdwijnen van de complete bevolking van Beek in de 17e eeuw. In de jaren zestig leidde het deels openen van haar mond tot fatale hersenbloedingen bij drie Beekse ouden van dagen. Dit is de wereld waar je als lezer van Hex in terecht komt. 

Polderhorror
Het knappe aan Hex is dat Olde Heuvelt niet alleen in de kern een bijzonder eng verhaal heeft geschreven en met de Wylerheks iets gecreëerd heeft dat menig lezer de stuipen op het lijf jaagt. Het is tegelijkertijd ook echt een Nederlands verhaal en daarmee misschien wel een volstrekt eigen genre van polderhorror. Het aardige is dat onze pragmatische volksaard – vertaald naar de laconieke inwoners van Beek – een extra dimensie geeft aan dit verhaal. De eerder genoemde theedoek is daar een voorbeeld van, net zoals datzelfde pragmatisme kan omslaan in hysterie en een waar volksgerecht. Olde Heuvelt spint zijn verhaal uitstekend uit over de bijna 340 pagina’s waarbij je als lezer blijft lezen en het liefst pagina’s zou overslaan om te weten te komen hoe de Wylerheks haar onvermijdelijke wraak neemt. Want dat is het knappe aan Hex: Olde Heuvelt bouwt de spanning langzaam maar zeker op en verliest zich niet in effectbejag of een vroege body count. Zijn horror is een tergende en subtiele horror waarbij een aanvullende dimensie wordt aangebracht: een psychologische. Want de ontwikkelingen komen in een stroomversnelling wanneer in de vriendengroep van Timo de Graaf – de familie van de theedoek en tevens hoofdrolspelers van Hex met vader Stefan, moeder Jolanda en hun beider zoons Timo en Max – social media en internet worden benut om hun uitzichtloze leven kleur te geven en dit langzamerhand ontaardt in een (keiharde) confrontatie met de heks. Een confrontatie die ertoe kan leiden dat het hele dorp ten onder gaat. Die angst manifesteert zich in opbouwende spanning binnen de Beekse gemeenschap dat uiteindelijk leidt tot een volksgericht en de vraag doet opkomen wie er nu eigenlijk schadelijker is voor Beek: de heks of de inwoners zelf? Of Hex dat antwoord definitief geeft, is aan de lezer, maar de horrorachtbaan die Hex is, onderstreept zonder enige twijfel de lovende woorden van Stephen King en George R.R. Martin en is daarmee een aanrader van jewelste. 

Afgelopen zomer is – naar aanleiding van de Engelse hertaling – een nieuwe versie van ‘Hex’ van Thomas Olde Heuvelt verschenen met een alternatief einde. ‘Hex’ is oorspronkelijk in 2013 verschenen en wordt uitgegeven door Luitingh-Sijthoff en is tevens als eBook beschikbaar. Deze recensie is ook verschenen bij online nieuwsmagazine Jalta.

Reacties