Met het opnieuw uitgeven van het prachtige en ongemakkelijke De Verdrinking van Roger Martin du Gard blijft Uitgeverij Meulenhoff terecht aandacht vragen voor de verrassend toegankelijke winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur.
Wie de boekhandels afspeurt op het werk van de Franse schrijver Roger Martin du Gard (1881-1958) wordt al snel geconfronteerd met drie flinke pillen: het tweedelige familie-epos De Thibaults en de nimmer afgeronde, maar desalniettemin uitgegeven fictieve memoires van een bejaarde legerofficier Luitenant-kolonel de Maumort. En hoewel Martin du Gard in 1937 voor De Thibaults de Nobelprijs voor de Literatuur mocht ontvangen en zijn werk onderdeel is van de Franse literaire canon is zijn bekendheid in Nederland gering. Met de prachtige edities die Meulenhoff de laatste jaren van zijn sleutelwerken heeft uitgegeven wordt een manmoedige poging gedaan om dit te veranderen. Onderdeel hiervan is het eveneens opnieuw uitbrengen van novelles van Martin du Gard. Zo verscheen in 2015 Het Oude Frankrijk. Een ontmaskering van het idyllische plattelandsleven van het oude Frankrijk door de venijnige postbode Joigneau. Deze novelle toont aan dat de schrijfstijl van Martin du Gard – helder, direct en zonder opsmuk – zijn werk zeer toegankelijk maakt. Hetzelfde geldt voor het afgelopen zomer eveneens opnieuw uitgegeven De Verdrinking. Wederom een novelle die je op een koude zondagmiddag in één ruk uitleest. Bijzondere aan De Verdrinking is overigens dat het als losstaand verhaal integraal onderdeel uitmaakt van Luitenant-kolonel de Maumort. Want de hoofdpersoon uit De Verdrinking – de adellijke Xavier de Balcourt – is aangezocht om de jeugdige De Maumort te onderwijzen. Bij het schrijven van zijn eigen memoires verwijst de bejaarde officier naar het door hem gevonden dagboek van deze Xavier de Balcourt waardoor De Verdrinking deel uitmaakt van dit onvoltooide epos.
Homoseksualiteit in het Frankrijk van de 19e eeuw
Dit dagboek van Xavier de Balcourt handelt over een noodlottige zomer in 1888 wanneer deze letterenstudent in het kader van zijn dienstplicht voor een tiendaagse instructie en training wordt ingekwartierd in Aunay-sur-Marne. Wat een routinematige exercitie had moeten worden als onaangename onderbreking van zijn adellijke en culturele leven in Parijs zal Xavier voorgoed veranderen. Zijn dagboek van die tien dagen en zijn naschrift, wederom via zijn dagboek, vormen gezamenlijk een novelle van nog geen 130 pagina’s. Maar herbergt tegelijkertijd een leven aan geluk en verdriet. Want in Aunay-sur-Marne ontmoet hij de zeventienjarige wees Yves Janvier. Deze Yves die pas recent zelf is komen wonen in het dorpje aan de rivier de Marne is opgevangen door een bakker. Als bakkersleerling woont hij – samen met de zus van de bakker en zijn neef Honoré – in het bakkershuis. Onze adellijke dienstplichtige is meteen gecharmeerd van de jonge jongen en besluit zijn gratis ter beschikking gestelde onderkomen te verruilen voor een tochtige kamer op de zolder van de bakkerij. Vanaf dat moment ontspint zich een langzaam opbouwende spanning tussen Xavier en Yves waarbij het de vraag is of de almaar sterker wordende gevoelens van Xavier überhaupt wel beantwoord worden. Want hoewel ten tijde van het schrijven van De Verdrinking – zo rond de Tweede Wereldoorlog – homoseksualiteit nou ook niet bepaald geaccepteerd was, was dit in de tijd waarin het verhaal zich afspeelt in het geheel niet het geval. Sterker nog: ontdekking van zijn geheim zou een groot schandaal teweeg brengen en mogelijkerwijs ernstige gevolgen voor hem hebben. Toch is zijn fascinatie voor Yves zo groot dat dit opweeg tegen de mogelijkheid dat Yves helemaal niet zijn gevoelens deelt en de reële mogelijkheid van een schandaal.
Een uitnodiging tot meer Roger Martin du Gard
Een mogelijkheid die wordt gepersonifieerd door Honoré die niet alleen een kamer met Yves deelt, maar vanaf het eerste moment een groot wantrouwen koestert tegen Xavier. Een wantrouwen vast geboren uit het (grote) klassenverschil, maar natuurlijk vooral ingegeven door de bizarre situatie dat iemand als Xavier ervoor kiest om een gerieflijker en bovenal gratis onderkomen te verruilen voor de bakkerij. Zo ontspint zich een langzaam opbouwende spanning van enerzijds een mogelijkerwijs ontluikende liefde tussen Yves en Xavier en anderzijds de mogelijkheid dat een groot schandaal ontstaat wat het leven van Xavier voorgoed zal verwoesten. In het heldere en fijne proza dat we van Martin du Gard gewend zijn komt dit allemaal samen in een noodlottige apotheose. De titel van de novelle geeft daarbij het nodige weg, hoewel ‘de verdrinking’ zowel fysiek als mentaal kan worden opgevat en zowel voor Xavier als Yves geldt. Hoe dat precies zit, wordt hier natuurlijk niet uit de doeken gedaan, maar is één van de vele redenen om deze novelle te lezen. En tegelijkertijd de aanleiding te vormen om niet alleen de novelles van Roger Martin du Gard te lezen, maar de gang naar zijn magnum opus De Thibaults te maken. Deze lezer heeft afgelopen week die sprong gemaakt en zoekt nu naarstig naar de tijd om mezelf te ‘ verdrinken’ in de ruim 1.900 pagina’s die de De Thibaults-box beslaat.
‘De Verdrinking’ – de vertaling van ‘La Noyade’ door Anneke Alderliefste – is afgelopen zomer opnieuw door Uitgeverij Meulenhoff als zelfstandige novelle uitgegeven. Deze recensie is eerder verschenen bij Jalta.
Reacties
Een reactie posten