Een verzameling vrijwel allemaal eerder gepubliceerde essays van de afgelopen vijftien jaar vormt De Terugkeer van de Wereld van Marco Polo van Robert Kaplan. De wereld is sinds de publicaties van een groot aantal van deze essays flink veranderd. Daarmee komt de vraag op wat de meerwaarde van deze essaybundel eigenlijk is. De realistische kijk van Kaplan is misschien niet actueel, maar zeker relevant en daarom verplichte kost voor geopolitiek geïnteresseerden.
“Eurazië en het Nabije Oosten lopen steeds meer tot in Europa door. Dat brengt ons tot een belangrijk inzicht: mits bescheiden geformuleerd kunnen de Verenigde Staten hun belangen verdedigen, maar ze kunnen landen geen evenbeeld van zichzelf maken.” Een tweetal zinnen uit het enige niet eerder gepubliceerde essay in de net verschenen essaybundel De Terugkeer van de Wereld van Marco Polo die een mooie weergave vormt van het denken van Robert Kaplan en de kern van zijn nieuwste boek. Robert Kaplan (1952) is buitengewoon gestructureerd en publiceert zo ongeveer iedere twee jaar een nieuw boek gericht op internationale betrekkingen. Zijn laatste substantiële bijdrage was Duister Europa (2016). Een reis door de geschiedenis van Roemenië in de context van het grensgebied – zowel ideologisch als geografisch – tussen Europa en Rusland en daarmee een ‘verhaal’ vertelt over de geopolitieke verhoudingen op het Europees-Aziatische continent. Twee jaar eerder verscheen Het Aziatische Kruitvat waarin Kaplan zich stort op het geopolitieke broeinest rondom de Zuid-Chinese Zee en de impact op de relatie tussen de Verenigde Staten en China. Tussendoortjes zijn Kaplan ook niet vreemd zoals het vorig jaar verschenen boek over de wereldwijde dominantie van de Verenigde Staten en het oorzakelijk verband met de geografie: De Verovering van de Rockies. Al deze elementen komen terug in De Terugkeer van de Wereld van Marco Polo in het algemeen en de eerder geciteerde zinnen in het bijzonder. Kaplan is een aanhanger van het Realisme en ziet in de opkomst van China en de focus op de Nieuwe Zijderoute een geopolitieke realiteit ontstaan waarbij ‘Eurazië’ een samenhangend geheel wordt waarin Europa verdwijnt. In de woorden van Kaplan ontwikkelt het supercontinent zich tot één groot universum en treden oudere imperialistische tradities – Rusland, China, Iran en Turkije – op de voorgrond. Zo ontstaat één strijdtoneel omdat geen enkele crisis in de regio nog op zichzelf staat, maar verbonden is met het geheel. Een ontwikkeling waar de Verenigde Staten (nog) geen afdoende antwoord op heeft.
Het einde van Amerikaanse imperialisme
Vanuit dit samenhangende beeld bundelt De Terugkeer naar de Wereld van Marco Polo een aantal essays uit het rijke oeuvre van Kaplan die de afgelopen vijftien jaar zijn verschenen in onder andere de Atlantic en de Washington Post. Gerangschikt naar de thema’s Strategie, De kosten van oorlogen, Denkers en Bespiegelingen wordt duidelijk dat de essays de tand des tijds goed hebben doorstaan. Natuurlijk zijn ze deels door de actualiteit ingehaald, maar de denkwijze die deze essays schraagt, is relatief tijdloos. Mooi voorbeeld is het essay ‘Als Noord-Korea Valt’ uit 2006. Een compleet andere wereld met George W. Bush in het Witte Huis en Kim Jon-il aan de macht in Noord-Korea. Inmiddels zijn we twaalf jaar verder met Trump in het Witte Huis en de door hem gedoopte Rocket Man – Kim Jong-un – aan de macht in Pyongyang. De scenario’s die Kaplan schetst bij een eventuele val van het bizarre regime in Noord-Korea lijken nog altijd meer dan plausibel. Tegelijkertijd is Kaplan zich ook bewust van zijn eigen rol. Meerdere malen betuigt hij in zijn essays spijt over zijn steun voor de Irak-oorlog (in tegenstelling tot de succesvolle Golfoorlog onder Bush Senior). De nieuwe geopolitieke tijd verleidt Kaplan ook tot de stellingname dat ‘imperialistisch’ ingrijpen geen optie meer is. Bespiegelingen over Irak, maar ook een mooi essay over – weinig gelezen – memoires van Vietnamveteranen geven reliëf aan deze bundel. Een bundel waarin Kaplan stelt: “Onze strategie ter zee en in de lucht moet prioriteit krijgen boven die op de grond. Omdat grondtroepen synoniem zijn aan bezetting, wordt de inzet ervan meer met imperialisme geassocieerd dan de inzet van luchtmacht en vloot.”
Een denker is nooit alleen
Tegelijkertijd is De Terugkeer van de Wereld van Marco Polo ook een ferme verdediging van de school van het Realisme en enkele prominente denkers in het bijzonder: Henry Kissinger, Samuel Huntington en John Mearsheimer. Met name die laatste is omstreden omdat zijn grote bijdrage aan het Realisme – The Tragedy of Great Power Politics – grotendeels overschaduwd is door aantijgingen van antisemitisme door het polemische The Israel Lobby and U.S. Foreign Policy. In een dergelijk essay laat Kaplan zijn rationele – bijna emotieloze – karakter gelden: hij kijkt altijd naar de ideeën die hij voor zich weegt. Moraliteit heeft daarbij zeker een plek in het denken van Kaplan, maar tot op zekere hoogte omdat geopolitiek zich nu eenmaal lastig door moraliteit en ethiek laat leiden. Het idee dat democratie gebracht kan worden is voor Kaplan niet haalbaar. Slechts het tegengaan van een concurrerende hegemoon is het devies voor het Amerikaanse buitenlandse beleid. De economische én militaire opkomst van China is daarmee één van de belangrijkste uitdagingen – zo niet de belangrijkste – voor de Verenigde Staten waarmee tegelijkertijd de titel van deze bundel verklaard is. Immers het instrument dat China benut om zijn invloed te vergroten – de Nieuwe Zijderoute – is diezelfde route die Marco Polo eind 13e eeuw aflegde richting China. De route terug is daarbij tevens een overzicht van de diverse geopolitieke uitdagingen waar de Verenigde Staten voor staat. Uitdagingen waarin – althans in deze bundel – Europa amper aan bod komt en van ondergeschikte belang lijkt te zijn. Een bundel die tevens geen rekenschap geeft van het presidentschap van Trump op een enkel essay na dat vlak na zijn verkiezing, maar dus ruim voor zijn inauguratie is geschreven. De kans dat Trump het boek leest, is buitengewoon klein, maar het zou wel handig zijn. Want hoewel de essays niet bepaald actueel zijn, blijken ze relevanter dan ooit.
Foto: Spectrum
‘The Return to Marco Polo’s World’ is een verzameling essays van Robert Kaplan en is maart verschenen. Tegelijkertijd is een Nederlandse vertaling – door vaste Kaplan-vertaler Margreet de Boer – ‘De Terugkeer van de Wereld van Marco Polo’ uitgegeven door Spectrum. Deze recensie is tevens verschenen bij online nieuwsmagazine Jalta.
Reacties
Een reactie posten