Met Juliana. Vorstin in een mannenwereld heeft Jolande Withuis ongetwijfeld een belangwekkendste biografie over koningin Juliana geschreven. Haar grondigheid en wat ouderwetse schrijfstijl laten onverlet dat dit kloeke levensverhaal een lezenswaardig boek is geworden. Daarbij kiest zij voor Juliana en tegen Bernhard. Een koningschap dat diepe dalen kende en vraag verantwoordt of Juliana in een latere tijd eigenlijk wel koningin had kunnen zijn.
Het koningschap van Juliana der Nederlanden (1909-2004) begon enkele jaren na de verwoestende Tweede Wereldoorlog en eindigde op het bordes van het Paleis op de Dam in een door krakersrellen verscheurde hoofdstad in 1980. Van het optimisme van de opbouw waarin haar koningschap in 1948 begon was ruim dertig jaar later bitter weinig meer over. Haar dochter Beatrix wist de monarchie in rustiger, professioneler en afstandelijker vaarwater te krijgen. Sowieso is het lastig om haar regeerperiode echt voor de geest te halen. Voor grote delen van Nederland - ondergetekende incluis - is Beatrix het enige voormalige staatshoofd waaronder zij geleefd hebben. Juliana is dan toch meer die lieve grootmoeder die al heel snel in de schaduwen verdwenen om er met haar uitvaart nog een keer uit te stappen. Zo anders is het met Prins Bernhard (1911-2004) die in hetzelfde jaar als zijn vrouw zou overlijden, maar veel dominanter in het collectief bewustzijn is blijven hangen. Niet in de laatste plaats omdat hij daar zelf voor zorgde. Tot op hoge leeftijd bleef hij prominent aanwezig en zijn openhartige interview met Pieter Broertjes en Jan Tromp, postuum verschenen, heeft daar een grote bijdrage aan geleverd. Een echte goede biografie van Juliana ontbrak daarbij tot op heden, hoewel vriend van het Huis van Oranje Cees Fasseur (1938-2016) zeker een grote bijdrage heeft geleverd via zijn tweedelige biografie van Wilhelmina en met name Juliana & Bernhard, Verhaal van een huwelijk 1936-1956 uit 2008. Daarbij richtte Fasseur zich met name op de Greet Hofmans-affaire die zo betekenisvol voor het huwelijk en het koningschap van Juliana zou blijken. Het in 2016 verschenen Juliana. Vorstin in een mannenwereld is daarmee de meest omvattende biografie van Juliana.
Een feministische blik op een bijzondere vrouw
De biografie door Withuis is onder auspiciën van het NIOD maar zonder de toegang tot het privéarchief van het Koninklijk Huis geschreven. Dit in markante tegenstelling met wijlen Cees Fasseur die deze toegang wèl had. Withuis is daar overigens zeer pragmatisch in. Waar nodig citeert zij uit het boek van Fasseur en geeft hem daarbij alle credits en doet het werk niet dubbel. Opvallend daarbij is wel dat ze het niet kan nalaten om hem - op een overigens relatief charmante wijze - te positioneren als vriend van Bernhard, althans dat hij in de tegenstellingen tussen Juliana en haar man in de regel de kant van Bernhard kiest. Zelf positioneert ze zich tussen Fasseur en schrijvers van kritiekloze Julina-hommages en daarmee als relatief neutraal. Dat kan betwist worden. Ze heeft zonder meer oog voor de mindere kanten van Juliana (daarover later meer), maar geen lezer van Juliana. Vorstin in een mannenwereld zal ook maar een ogenblik denken dat Withuis enige sympathie voelt voor Bernhard. Ze is uitgesproken negatief over hem. Daar heeft ze overigens ook wel reden toe, want niet alleen de diverse affaires - niet in de laatste plaats Lockheed, maar ook zijn buitenechtelijke dochters - maar ook de wijze waarop hij Juliana behandelde, logenstraffen het beeld van de joviale schelmenprins die zo betekenisvol voor de BV Nederland was. Meer hinderlijk is het daarbij dat Withuis, van huis uit sociologe en feminist, wel heel erg de feministische kaart in deze biografie trekt. Daar is ze overigens zeer open in, te beginnen met de ondertitel Vorstin in een mannenwereld. Bij tijd en wijle leidt dat in deze bijna achthonderd pagina's tellende biografie wel tot enige verveling.
Een koningschap vol incidenten
Tegelijkertijd is deze biografie allesbehalve een hagiografie en is Withuis weliswaar niet bepaald objectief naar Bernhard, maar betekent dit niet dat ze automatisch subjectief is ten opzichte van haar hoofdpersoon. Want alles op je in laten werkend, komt ongetwijfeld de vraag naar voren hoe deze op zich consciëntieuze monarch het voor elkaar heeft gekregen om tweeëndertig jaar op de troon te zitten. De Greet Hofmans-affaire an sich zaait veel twijfel over het beoordelingsvermogen van Juliana en maakt duidelijk dat ze zich kon verliezen in het 'hogere'. Hoewel niet pacifistisch in de bekendste zin van het woord (lees: links) kun je grote vraagtekens zetten bij een monarch die de grenzen van het constitutionele koningschap op diverse momenten overschreed door haar eigen levensvisie te willen doorduwen alsmede kabinetsbeleid te willen doorkruisen. Haar serie toespraken in de Verenigde Staten in de jaren vijftig, de gratie van de Vier van Breda en haar wens functioneringsgesprekken met de regering te willen houden zijn allemaal voorbeelden waarbij Juliana zich afzette tegen de gekozen regering. Allen hadden een crisis tot gevolg en hadden tot het einde van de monarchie kunnen leiden. De affaires rondom Greet Hofmans en Lockheed waren nog een behoorlijk aantal gradaties erger en lieten het Huis van Oranje op haar grondvesten schudden. Van een andere orde maar desalniettemin schokkend is het feit dat Juliana er toch wel zeer bijzondere denkbeelden op nahield en volstrekt serieus aan het kabinet haar overtuiging overbracht dat buitenlandse wezens op Aarde waren geland. Bij het lezen van dergelijke passages ontkom je niet aan de conclusie dat wanneer Juliana in de tijd van Beatrix - en zeker in deze tijd - koningin was geweest haar positie volstrekt onhoudbaar was geworden. Hoe het koningschap onder Beatrix is veranderd en hoe deze onder Willem-Alexander glorieert is vooral te danken aan de rigoureuze omslag die vanaf 1980 heeft plaats gevonden. Dat Willem-Alexander altijd heeft gepropageerd zijn koningschap meer op de leest te schoeien van Juliana zou op zich tot grote zorgen moeten leiden ware het niet dat het benaderbare van Juliana hiermee bedoeld wordt en niet zozeer haar denkbeelden. Een benaderbaarheid die - zoals Withuis overtuigend aantoont - ook deels schijn was. Juliana was zich zeer bewust van haar bijzondere roeping en was meer monarch dan ze op het eerste gezicht liet blijken.
Ouderwets en grondig
Het is de verdienste van Withuis dat ze een dergelijk afgewogen beschouwing van Juliana heeft weten te vertalen naar een zeer leesbare biografie. Een leesbaarheid die gek genoeg niet gebukt gaat onder de enigszins ouderwetse schrijfstijl. Overigens had de biografie wel ietwat korter gekund omdat elke der vijf delen die een periode uit het leven van Juliana beschrijft, wordt afgesloten met een soort samenvattende beschouwing. Een beschouwing die in de wijdlopige epiloog nog eens dunnetjes wordt overgedaan. Op een gegeven moment is dat - althans voor deze lezer - iets teveel van het goede. Dat laat onverlet dat Withuis met Juliana. Vorstin in een mannenwereld een puike prestatie heeft neergezet en zonder meer verantwoordelijk is voor het standaardwerk over Juliana der Nederlanden.
'Juliana. Vorstin in een mannenwereld', een biografie van koningin Juliana van Jolande Withuis is in 2016 bij De Bezige Bij verschenen en verkrijgbaar als hardcover en eBook.
Reacties
Een reactie posten