-
Met Een naoorlogse achtbaan completeert historicus Ian Kershaw zijn Europese geschiedenis van de Twintigste Eeuw. Waar het eerste deel handelde over de periode vanaf de Eerste Wereldoorlog tot de nasleep van de Tweede Wereldoorlog richt hij zich voor het tweede en laatste deel op het geheel van de wederopbouw tot en met de hedendaagse Europese uitdagingen. Het eerste deel was zonder twijfel een hels karwei. Het tweede deel is dat nog veel meer en feitelijk een mission impossible.
Een Europese geschiedschrijving van de gehele Twintigste Eeuw is een hachelijke aangelegenheid. Immers een geschiedenis die zo veelvormig is, kan moeilijk in één werk recht worden gedaan. Oppervlakkigheid en onevenwichtigheid liggen al snel op de loer. Ian Kershaw (1943) - bekend en erkend chroniquer van Nazi-Duitsland en biograaf van Adolf Hitler - is zich van deze gevaren bewust, maar put hoop uit door hem bewonderde voorgangers zoals Tony Judt (Na de Oorlog) en Eric Hobsbawm (Een Eeuw van Uitersten). Vooral die laatste is een grote inspiratie voor Kershaw, niet alleen inhoudelijk maar ook omdat het Hobsbawm gelukt is om een werk te schrijven dat de een gehele eeuw omvat. Want Een Eeuw van Uitersten handelt over de 'korte' Twintigste eeuw die Hobsbawm situeert van 1914 tot 1991. Daar waar Hobsbawm het allemaal in één volume perst, kiest Kershaw voor een tweedelige aanpak. Een aanpak waarbij Na de Oorlog van Tony Judt juist weer een inspiratie vormt voor Een naoorlogse achtbaan. Europa 1950-2017 dat medio augustus al in een Nederlandse vertaling is verschenen terwijl de publicatie in het thuisland van Kershaw pas voor 30 augustus is voorzien.
Van Wereldoorlogen naar de complexiteit van de Koude Oorlog
Ruim twee jaar geleden verscheen het eerste deel van waarschijnlijk het laatste grote project van Ian Kershaw: De afdaling in de Hel. Europa 1914-1949. Die periode wordt door Kershaw gekenschetst als 'Het Tijdperk van de Europese Zelfvernietiging'. De zeshonderd pagina's die Kershaw benut om de Europese geschiedenis van de eerste helft van de Twintigste Eeuw te vertellen, bevestigen deze typering (helaas) volledig. De oorlogen stortten Europa in een ongekende misère van menselijk leed en een complete verandering van het Europese landschap, zowel in letterlijke als geopolitieke zin. Overtuigend wijt Kershaw de oorzaken hiervan aan een uitbarsting van etnisch-racistisch nationalisme, de verbitterde en onverzoenlijke eisen van gebiedsherziening, de acute klassenstrijd en een langdurige crisis van het kapitalisme. Deze vier oorzaken kwamen in meer of mindere mate voor in een groot deel van Europa, maar gecombineerd en in volle hevigheid in Duitsland dat de hoofdrol speelt in het eerste deel van Kershaw's monsterproject. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog lag Europa in puin en was een nieuwe wereld geboren. Een wereld waarbij de aloude macht en invloed van Europa gebroken was en een nieuwe oorlog zou domineren: de Koude Oorlog. In de woorden van Winston Churchill viel over Europa een IJzeren Gordijn die een grens markeerde tussen een duopolie van grootmachten: de Westerse wereld onder leiding van de Verenigde Staten en het Oostblok aangevoerd door de Sovjet-Unie.
Een onmogelijke opgave
Daar waar De afdaling in de Hel al een hels karwei was, is Een naoorlogse achtbaan feitelijk een onmogelijke opgave. De eerste helft van de Twintigste Eeuw heeft een relatief eenvormig narratief én hoofdrolspeler. De Eerste en Tweede Wereldoorlog zijn nauw met elkaar verbonden in oorzaak en gevolg terwijl Duitsland de spil is waar het in de eerste helft van de Twintigste Eeuw met name om draait. Hoewel het grootste deel van de tweede helft van de Twintigste Eeuw wordt gedomineerd door de Koude Oorlog en de wedloop tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie met Europa veelal als speelbal zijn de ontwikkelingen in het geheel van Europa, juist door het 'koude' karakter van de strijd tussen kapitalisme en communisme veel meer veelvormig. Kershaw maakt het zich daarbij niet makkelijker door de periode na het einde van de Koude Oorlog (1991-2017) ook te betrekken. Niet alleen verbreedt dat het palet van zijn onderzoek, maar is het lastig om dezelfde historische distantie te betrachten. Daarmee is Een naoorlogse achtbaan op voorhand een mission impossible. Kershaw komt er ook niet helemaal uit mede omdat hij noodgedwongen is om veel details weg te laten waardoor een bepaalde mate van oppervlakkigheid volgt. Zeker wanneer het ruim gedocumenteerde gebeurtenissen betreft, is de toegevoegde waarde van Kershaw - behalve als noodzakelijke samenvatting van wat al bekend is - beperkt. Dit betekent allerminst dat Een naoorlogse achtbaan mislukt is. De duidelijke scheiding tussen het Westerse en Oostblok wordt door Kershaw ook in zijn narratief benut. Zo wisselt Kershaw in zijn bespreking van de Twintigste Eeuw continu af tussen gebeurtenissen in en reflectie op West-Europa en Oost-Europa. Een aanpak die inhoudelijk van meerwaarde is en alom bekende gebeurtenissen meer reliëf geeft, hoewel je nog vaak genoeg als lezer meer zou willen weten. Minder geslaagd is het feit dat Kershaw zijn geschiedschrijving tot en met 2017 doortrekt. Dat is lastig aangezien het eindpunt voor zijn naoorlogse achtbaan daarmee nogal arbitrair is. Het einde van de Sovjet-Unie in 1991 is een goed breekpunt voor het einde van de Twintigste Eeuw net zoals 2001 dat had kunnen zijn, immers de wereld voor en na 9/11 is een compleet andere. Een distantie die ook beter past bij een historicus. Desalniettemin is Een naoorlogse achtbaan een waardige afsluiting van Kershaw's bespreking van de meest impactvolle eeuw die Europa ondergaan heeft en ondanks alle imperfecties de moeite van het lezen meer dan waard is.
Lees hier de eerdere recensie van 'De afdaling in de Hel. Europa 1914-1949'.
'Een naoorlogse achtbaan. Europa 1950-2017' van Ian Kershaw is de Nederlandse vertaling van 'Roller-Coaster: Europa, 1950-1917' door Ronnie Boley en Jeske Nelissen voor Uitgeverij Spectrum. De oorspronkelijk Engelstalige versie verschijnt pas op 30 augustus aanstaande terwijl de Nederlandse versie op 13 augustus jl. is gepubliceerd.
Reacties
Een reactie posten