Met Het Laatste Paleis diept de voormalig Amerikaanse ambassadeur in Tsjechië Norman Eisen de geschiedenis van de Amerikaanse residentie in Praag uit. Een geschiedenis waar de levens van de bewoners van het monumentale pand op lezenswaardige wijze worden verbonden met het wel en wee van het voormalige Tsjecho-Slowakije. Een verhaal waar kindster Shirley Temple haar laatste hoofdrol speelde.
Een van de voordelen van het zijn van ambassadeur is het beschikken over een monumentale residentie dat voor velen niet is weggelegd. Landen die al eeuwenlang goede diplomatieke banden onderhouden, hebben in de regel ook de mooiste residenties en ambassades. Het zal daarom enigszins verbazen dat de residentie van de Amerikaanse ambassadeur in Praag geldt als één van de hoofdprijzen in dat specifieke circuit. Bijzonder aangezien Tsjechië pas sinds 1993 een zelfstandige republiek is en Tsjecho-Slowakije pas na de Eerste Wereldoorlog een zelfstandige natie werd na eeuwenlang onderdeel geweest te zijn van het Habsburgse rijk. En dan is de geschiedenis van de twintigste eeuw van het voormalige Tsjecho-Slowakije ook nog vooral de eeuw van bezetting: door de nazi's en vervolgens door de communisten. Tegelijkertijd is Praag één van de oudste steden van Europa en was het in het interbellum het centrum van een ongekende renaissance van het Midden-Europese land. Een land met een sterke economie, een groot leger en uitstekende contacten én belangrijke beschermende verdragen met de grootmachten van dat moment. In het Praag van die tijd wist Otto Petschek (1882-1934) het familiefortuin van de Praagse variant van de Rotschild-familie uit te bouwen naar schier oneindige rijkdom. Een rijkdom die Otto in staat stelde om een kolossaal paleis te bouwen dat de economische crisis eind jaren twintig wist te overleven en in 1930 gereed kwam. Een paleis dat de rest van de twintigste eeuw een keur aan bewoners kreeg die het verhaal van de twintigste eeuw vertellen van de opkomst, ondergang en wederopleving van het voormalige Tsjecho-Slowakije.
Een residentie met een schaduw
Een verhaal dat is geschreven door Norman Eisen. Misschien wel de meest geschikte auteur aangezien de door president Obama benoemde ambassadeur van de Verenigde Staten in Tsjechië in de periode van 2011 tot 2014 het voormalige paleis van Otto Petschek zijn huis mocht noemen. Hoewel geboren en opgegroeid in de Verenigde Staten is Eisen zonder twijfel een kind van Midden-Europa. Zijn moeder werd geboren in het voormalige Tsjecho-Slowakije en werd in 1944 - samen met de rest van haar Joodse familie - door de Duitse bezetter afgevoerd naar de concentratiekampen. Frieda en een broer en zus zouden als enige van de familie overleven. Na de Tweede Wereldoorlog keerde zij terug naar haar geboorteland, maar zou ze uiteindelijk uitwijken naar Israël en daarna de Verenigde Staten waar ze samen met haar man in Los Angeles een hamburger-stand uitbaatte. Haar in 1960 geboren zoon Norman zou rechten gaan studeren en eindigde via een juridische carrière in het Witte Huis van president Obama waar hij bij de start van diens eerste ambtstermijn aantrad als juridisch adviseur: Special Counsel for Ethics and Government Reform. Tegenwoordig is Eisen onder andere Senior Fellow van het Brookings Institution. Het Laatste Paleis is het eerste boek van Norman Eisen maar dat is in niets te merken. Op lezenswaardige wijze schetst Eisen de geschiedenis van het paleis en haar belangrijkste bewoners: Otto Petschek, Wehrmacht-generaal Rudolf Toussaint, de eerste Amerikaanse ambassadeur van het naoorlogse Tsjecho-Slowakije Laurence Steinhardt, voormalig kindster Shirley Temple Black en zijn eigen familie. In tegenstelling tot wat je zou denken is het aandeel van zijn familiegeschiedenis in het boek relatief beperkt. Zijn eigen periode beperkt hij tot kenschetsen over het leven van een ambassadeur in een dergelijke residentie en vooral om zijn (voor dit verhaal relevante) familiegeschiedenis een plek te geven. De aanstekelijke anekdotes over zijn pogingen om zijn hoogbejaarde moeder te overtuigen om bij hem in Praag te komen wonen, vormen een welkome menselijke toevoeging op Het Laatste Paleis. Zijn ontdekking dat een tafel in de ontvangsthal een stempel van het Derde Rijk heeft, zorgt ervoor dat zijn moeder steeds meer vastberaden wordt om niet terug te keren haar voormalige vaderland. Naar het Praag van haar jeugd waar de glitter en glamour maar vooral de betekenis van de Joodse Petschek-familie veel betekenis had voor de andere Joden in Tsjecho-Slowakije.
Shirley Temple Black
 |
| Norman Eisen |
Die tafel komt aan het einde van het boek nog eens terug wanneer bij nadere bestudering blijkt dat het niet alleen een stempel van Nazi-Duitsland heeft, maar ook kenmerken herbergt van die andere periodes: van de zelfstandigheid van de Eerste Republiek via de communistische overheersing tot uiteindelijk de Republiek Tsjechië die we heden ten dage kennen. De tafel als inboedel van een paleis dat geldt als het luxueuze leidmotief om de geschiedenis van het voormalige Tsjecho-Slowakije te schetsen. Een paleis dat zoveel geld kostte dat het de familie-Petschek op de rand van de afgrond bracht en uiteindelijk hen maar relatief korte tijd plezier bood. Otto overleed vier jaar na het in gebruik nemen van het enorme en imposante paleis dat geldt als het laatste gebouwde paleis van Europa terwijl zijn erfgenamen in 1938 - mede met dank aan de Europese bondgenoten die Tsjecho-Slowakije in de steek lieten en overleverden aan Hitler - de wijk naar de Verenigde Staten maakten. De geschiedenis gaat daarmee door vanuit de ogen van Rudolf Toussaint die namens de Wehrmacht in Praag was gestationeerd en het paleis als zijn residentie mocht gebruiken. De terreur van SS-topman en Reichsprotektor van Protectoraat Bohemen en Moravië Reinhard Heydrich en diens beroemde en beruchte moord komen zo ook voorbij. Eisen schrijft een relatief sympathiek relaas over Toussaint die - zeker tegen het einde van de oorlog - veel erger wist te voorkomen, maar uiteindelijk gevangen werd genomen door de Russen. Want door afspraken tussen de Russen en Amerikanen wordt Tsjecho-Slowakije aan de Russen gelaten. De eerste naoorlogse Amerikaanse ambassadeur Laurence Steinhardt verzet zich manhaftig tegen de toenemende Russische invloed en weet enkele slagen te winnen om uiteindelijk de 'oorlog' te verliezen. Eén van de slagen die Steinhardt wist te winnen was - onder andere door het inzetten van zijn niet onaanzienlijke eigen vermogen - het verwerven van het Petschek Paleis als residentie van de Amerikaanse ambassadeur. Eén van zijn laatste daden als ambassadeur - naast het meesmokkelen van een vluchteling - was om het bezit ervan definitief te regelen. Met dank aan Steinhardt mogen alle Amerikaanse ambassadeurs in Praag het paleis hun thuis noemen. Eén daarvan was Shirley Temple Black. De voormalig kindster Shirley Temple nam de naam van haar man aanvullend aan en stortte zich op latere leeftijd in een diplomatieke carrière die haar - met dank aan de eerste president Bush - naar Praag bracht als de Amerikaanse ambassadeur. Zij was ambassadeur ten tijde van de omwenteling en het afschudden van het communistische juk: de Fluwelen Revolutie van 1990. Een bijzondere en passende benoeming daar Temple ook in Praag aanwezig was in 1968 toen zij aan den lijve ondervond hoe de Praagse Lente gewelddadig beëindigd werd. Zo speelde Temple in de nadagen van haar carrière haar laatste hoofdrol. Toen Eisen in 2011 aantrad, trad hij in de voetsporen van markante voorgaande bewoners. Met Het Laatste Paleis weet hij op zeer lezenswaardige wijze deze bijzondere groep bewoners tot leven te wekken en te verbinden met de geschiedenis van het voormalige Tsjecho-Slowakije dat tegelijkertijd een deel van zijn eigen familiegeschiedenis omvat. Daarmee biedt hij een interessant en nieuw perspectief en toont Eisen zich in zijn eerste boek al meteen als een meester van het kleine verhaal als symbool voor het grote perspectief.
In het najaar van 2018 is 'The Last Palace: Europe's Extraordinary Century Through Five Lives and One House in Prague' van Norman Eisen verschenen. Begin 2019 is 'Het Laatste Paleis' - de Nederlandse vertaling door Wybrand Scheffer - door Spectrum uitgegeven.
Reacties
Een reactie posten