Bovenal De Gaulle's idee van Frankrijk én haar plek in de wereld. 'A Certain Idea of France' van Julian Jackson

Met de kloeke biografie A Certain Idea of France ontrafelt de Britse (!) historicus Julian Jackson het mysterie achter de man en mythe die Charles de Gaulle is. Een biografie die tegelijkertijd een prachtige inkijk biedt in het Frankrijk van de twintigste eeuw. De sympathie voor De Gaulle wordt er door deze biografie niet noodzakelijkerwijs groter op, maar het begrip neemt zeker toe. 

Charles de Gaulle (1890-1970) was - net als zijn bondgenoot én tegenstrever Winston Churchill - bij leven al een legende. Hij is één van weinige historische figuren die boven de geschiedenis uittorent. In zijn geval ook letterlijk. Net als in het Verenigd Koninkrijk Winston Churchill steevast wordt genoemd als de belangrijkste figuur uit de Britse geschiedenis kan Charles de Gaulle voor wat betreft Frankrijk eveneens aanspraak maken op deze titel. Talloze biografieën en boeken zijn reeds aan De Gaulle gewijd, maar met het vorig jaar verschenen A Certain Idea of France. The Life of Charles de Gaulle heeft historicus Julian Jackson (1954) een uitputtend overzichtswerk geschreven van de Generaal. Bij publicatie werd het boek al bejubeld als één van de beste biografieën van De Gaulle. Wellicht dat de distantie die een Britse historicus kan opbrengen voor een zo dominante persoonlijkheid in Frankrijk de sleutel van zijn succes is. Tegelijkertijd is het bepaald niet vreemd dat Jackson zich op De Gaulle heeft gestort daar Frankrijk voor hem geen onbekend terrein is. Eerder schreef hij al over Frankrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog: France: The Dark Years, 1940-1944 en The Fall of France. Boeken die gaan over de zwartste bladzijden in de geschiedenis van Frankrijk: zowel het smadelijke en snelle verlies tegen het Derde Rijk als de collaboratie van Vichy-Frankrijk en de bijbehorende deconfiture van die andere Franse grootheid: Veldmaarschalk Petain. Uit de as van vernedering en verraad is een nieuw en wederom zelfbewust Frankrijk opgestaan dat na de Tweede Wereldoorlog ten koste van alles vasthield aan haar status aan wereldmacht en zo nog altijd invloedrijk is. Een land dat haar trots hervond en - zeker wanneer je de bijna achthonderd pagina's tellende biografie tot je hebt genomen - dit met name te danken heeft aan één man: Charles de Gaulle. 

De instabiliteit en incompetentie van het vooroorlogse Frankrijk

Julian Jackson schetst in A Certain Idea of France het Frankrijk waarin Charles de Gaulle opgroeide. Een land dat de Eerste Wereldoorlog - waar De Gaulle weliswaar gevangen werd genomen door Duitsland maar zich tegelijkertijd eerbaar en strijdbaar had onderscheiden - uiteindelijk als overwinnaar beëindigde, maar een tijdperk van grote politieke instabiliteit tegemoet ging. Een tijdperk waarin Duitsland na het verlies van en revolutie door het einde van de Eerste Wereldoorlog langzaam afdreef richting dictatuur en fascisme en haar militair potentieel weer nieuw leven inblies. In diezelfde periode maakte De Gaulle carrière in het leger hoewel zijn ideeën soms op gespannen voet stonden met de ideeën van het militaire establishment. Jackson toont daarbij overtuigend aan dat De Gaulle zich weliswaar als een buitenbeentje positioneerde vanwege zijn onorthodoxe ideeën, maar dat zijn ideeën niet altijd zo vroegtijdig de zijne waren én hij de lijnen naar het establishment gewoon open hield. Het idee dat zijn carrière zou zijn vertraagd is overduidelijk een canard. Tegelijkertijd had De Gaulle - gelijk zijn Britse evenknie Winston Churchill - volstrekt gelijk over het onvermogen van Frankrijk om de Duitse dreiging het hoofd te bieden. Vlak voor de val van Frankrijk die zich in hoog tempo aan het begin van de Tweede Wereldoorlog voltrok zou Charles de Gaulle - in een relatief junior positie - toetreden tot de Franse regering. Dit blijkt een cruciale gebeurtenis voor de autoriteit die Charles de Gaulle in de jaren weet op te bouwen om aan te kunnen tonen dat het echte Frankrijk niet Vichy, maar de Vrije Fransen in ballingschap zijn. 

De 'Grandeur' van Frankrijk

De inkijk die Julian Jackson geeft in de jaren dat De Gaulle in ballingschap leeft, grotendeels in Londen en later in de Franse kolonies, is één van de hoogtepunten van A Certain Idea of France. De Gaulle weet continu het bloed onder de nagels van zijn bondgenoten te halen. Niet in de laatste plaats Winston Churchill, maar toch vooral President Roosevelt van de Verenigde Staten die een bijna onredelijke antipathie grenzend aan haat koesterde ten opzichte van de boomlange generaal. De titel A Certain Idea of France is in dit perspectief niet toevallig gekozen. De Gaulle valt - met name in de tijd na de Tweede Wereldoorlog - amper in te delen in het politieke spectrum van links en rechts. Zijn ideologie bestaat vooral uit zijn opvatting over wat Frankrijk zou moeten zijn. De Gaulle hanteert hierbij termen die nooit echt gedefinieerd worden zoals de grandeur van Frankrijk die gerespecteerd én hersteld moet worden. Het maakt hem een ideologische kameleon met Machiavellistische trekjes. Centraal in zijn strijd om erkend te worden als de enige leider van Frankrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog (waar belangrijke tegenstrevers die eveneens aanspraak hadden kunnen maken op dit leiderschap ongenadig het onderspit moesten delven) is het uitgangspunt dat de regering van Frankrijk met hem is doorgegaan en dat het Vichy-regime op geen enkele wijze het ware Frankrijk vertegenwoordigt. Met een instrumentarium variërend van pure volharding, dreigen en drammen, wist De Gaulle zich langzamerhand meester te maken van het Franse leiderschap. Een nimmer aflatende strijd die hij - zelfs toen hij weer voet zette op Franse bodem - continu moest leveren. Het vormde de basis voor het snelle herstel van Frankrijk als grote doch bepaald niet altijd wereldmacht. Datzelfde instrumentarium en zijn particuliere opvatting over wat Frankrijk was, is en zou moeten zijn, hielp hem in de mijlpalen en crises van de naoorlogse jaren: de Algerije-oorlog en de instelling van de Vijfde Republiek waar hij met bijna koninklijke macht het presidentschap invulde. Een invulling die tot op de dag doorklinkt in het Franse politieke landschap. Een macht die uiteindelijk door de straat werd gebroken en De Gaulle deed terugkeren naar het pittoreske dorp Colombey-les-Deux-Églises, symbool van La France profonde, waar hij relatief snel na het afleggen van zijn macht zijn laatste adem uitblies, in de wetenschap dat hij een groot stempel had gezet op Frankrijk. Terecht eindigt Julian Jackson zijn magistrale en amper samen te vatten biografie dat wellicht de grootste verdienste van De Gaulle is geweest dat hij de eer van het Frankrijk heeft weten te redden. 

'A Certain Idea of France. The Life of Charles de Gaulle' van Julian Jackson is in juni 2018 verschenen. Er is - vooralsnog - geen Nederlandse vertaling verkrijgbaar.