Concert 16 maart 2013: Een Matthäus-Passion voor de 21 eeuw

Adams: The Gospel according to the other Mary

Kelley O'Connor - Mary

Tamara Mumford - Martha

Russell Thomas - Lazarus

Daniel Bubeck, Brian Cummings, Nathan Medly - Narrators

Michael Schumacher, Anani Sanouvi, Troy Ogilvie - Dancers

Los Angeles Master Chorale

Gustavo Dudamel, Los Angeles Philharmonic

Barbican Centre, Londen

John Adams is, naast collega-componist Philip Glass, misschien wel de succesvolste hedendaagse componist van de Verenigde Staten en wellicht ook daarbuiten. Zijn orkestrale muziek, maar vooral zijn opera’s zijn al jarenlang vast onderdeel van het klassieke repertoire. In tegenstelling tot veel collega’s heeft Adams de gave om (gelijk overigens wederom Philip Glass) moderne klassieke muziek toegankelijk te maken voor een relatief groot publiek. Door zijn opera’s te onderwerpen aan een (politiek) actueel thema verzekert Adams zich van aandacht van pers en publiek én weet hij het publiek te binden aan zijn werk. Zo handelde Nixon in China (1987) over het befaamde bezoek van president Nixon aan China. Het bezoek betekende de doorbraak in de relatie tussen de Verenigde Staten en China en leverde Nixon, als enige Amerikaanse president, een spreekwoord op: It takes Nixon to go to China. Adams’ volgende opera The Death of Klinghoffer (1991) volgt de kaping in 1985 van passagiersschip Achille Lauro door de PLO en de moord op de Joods-Amerikaanse Leon Klinghoffer.

Gelijk de grote Johann Sebastian Bach is geen muzikaal leven compleet zonder Christus op muziek te zetten. In 2000 gaf Adams hier gestalte aan door een oratorium te wijden aan de geboorte van Jezus: El Niño. Ruim twaalf jaar later volgt de dood van Jezus met het oratorium The Gospel according to the other Mary. Hoewel in mei 2012 de wereldpremière plaats vond in Los Angeles heeft het een klein jaar geduurd voordat de Europese première in het Barbican Centre te Londen zijn beslag kreeg.

Het grote voordeel van levende componisten boven hun overleden collega’s (in aanvulling uiteraard op het hebben van een hartslag) is dat de componist zelf kan aangeven wat hij met zijn muziek bedoelt en dat de luisteraar niet volledig afhankelijk is van de interpretatie van anderen. Daarom vond voor het concert een pre-concert talk plaats met John Adams, zijn vaste creatieve partner en regisseur Peter Sellars en Angela Dixon (Head of Music van het Barbican Centre). John Adams gaf hierbij aan dat The Other Mary niet alleen de pendant is van El Niño maar ook zijn interpretatie van de passie voor de 21 eeuw. Daarbij kiest Adams bewust voor een andere aanvliegroute dan Bach. Daar waar bij Bach de Matthaüs-Passion begint bij het zalven van de voeten van Christus door Maria Magdalena en eindigt met Jezus aan het kruis, neemt Adams een langere aanloop en zorgt voor een epiloog. Zo komen zowel de herrijzenis van Lazarus, de broer van Maria en Martha, als de herrijzenis van Christus zelf aan bod. Enerzijds om aan te geven dat de herrijzenis van Lazarus voor Christus een generale repetitie was voor zijn eigen herrijzenis en anderzijds om op een wat vrolijkere noot te eindigen dan Bachs meesterwerk. Het is wat dat betreft niet voor niets dat na afloop van Bachs versie, om de sfeer wat te verlichten, nog wel eens de kreet ‘Zo die hangt weer’ langs komt voordat de welverdiende borrel aanvangt. 

Wie overigens een passie verwacht langs de lijnen van Bach zou het Barbican Centre teleurgesteld hebben verlaten. The Other Mary is vintage John Adams-muziek, waarbij het minimalisme (wat overigens niet betekent dat je luistert naar alleen een triangel en een harp, het blijft volledig orkestraal) ten dienste staat van het libretto en het overbrengen van de ermee samenhangende dramatiek en emoties. Een libretto dat, in tegenstelling tot veel opera’s van andere componisten, ook zonder boventiteling gewoon te verstaan is. Ook doet Adams een poging om de hedendaagse maatschappij, waarbij hij de focus legt op het onrecht en ongelijkheid van armoede, door scenes uit de Bijbel af te wisselen met onderdrukking van vrouwen in de 20e eeuw en het heden. Hoewel dit niet echt afleidt van de passie, komt deze link tussen het Bijbelse en het hedendaagse niet echt uit de verf. Het doet er overigens ook niet echt aan af. Opvallend is ook een hoofdrol in het orkest voor de van oorsprong Hongaarse cimbalom die, ondanks (of dankzij?) de connectie met zigeunermuziek wat vervreemdend werkt en misschien daarom de setting van het Bijbelse land benadrukt. Een laatste innovatie van Adams is het gebruik van drie contratenoren die samen de verteller vormen en verhalen over Christus, zonder dat Christus actief een rol in het oratorium heeft. Adams vertelde in de pre-concert talk dat dit idee voortkomt uit het gebruik ervan in Nixon in China, maar dat de oorsprong ervan bij Ray Charles ligt. En zo is muziek in alle vormen met elkaar verbonden.

Het voordeel van een Europese première volgend op een wereldpremière is dat Adams de tussenliggende periode heeft gebruikt om aan het stuk te schaven en deze vooral ook in te korten. Daarbij constateerde Adams bij de pre-concert talk dat het schaven aan een muziekstuk gelijk staat aan een verbouwing die altijd duurder is en langer duurt dan wanneer je from scratch begint.

Wat niet veranderd is ten opzichte van de wereldpremière is de uitvoering door het Los Angeles Philharmonic en het Los Angeles Master Choral onder leiding van Gustavo Dudamel. Adams is aan het LA Philharmonic verbonden als creative chair wat tot een uitstekend partnerschap leidt. Hoewel deze recensent de hype rondom Gustavo Dudamel wat aan de overtrokken kant vindt, was de uitvoering voorbeeldig. Dudamel oefende complete controle uit over de muzikale krachten uit Los Angeles en de solisten waren, met de indrukwekkende Russell Thomas als Lazarus voorop, zonder uitzondering uitstekend. Hoewel het een semi-geënsceneerde uitvoering betrof (het stuk kan zowel als opera als oratorium opgevoerd worden) liet Peter Sellars zich hier wederom gelden met een uitstekend gevoel voor dramaturgie, waarbij met name het koor door haar belangrijke rol en choreografie één van de sterren van de avond was.

Met The Other Mary heeft John Adams een waardig addendum op Bachs meesterwerk gecomponeerd en daarmee een passie voor de 21e eeuw.

In het kader van de ‘Barbican International Associate Residency’ was het Los Angeles Philharmonic onder leiding van Gustavo Dudamel van 14 tot en met 17 maart in het Barbican Centre te London. Als onderdeel hiervan vond op 16 maart de Europese première plaats van het nieuwste werk van de Amerikaanse componist John Adams (1947): het oratorium ‘The Gospel according to the other Mary’. Deze recensie is op basis van die uitvoering.

De NTR ZaterdagMatinee is mede-opdrachtgever van ‘The Other Mary’ en de Nederlandse première vindt plaats tijdens de ZaterdagMatinee op zaterdag 8 juni 2013. Kaarten bestellen kan hier.

Deze recensie is ook gepubliceerd op Het Goede Leven, het culturele katern van De Dagelijkse Standaard.  Naast mijn eigen FerdiBlog recenseer ik regelmatig o.a. boeken en concerten op Het Goede Leven en geef ik mijn opinie over actuele (cultuur)politiek.