Het drijfzand van de zaak-Dreyfus: 'De Officier' van Robert Harris

Robert Harris vertelt met flair het verhaal van de Dreyfusaffaire en schrijft daarmee een spannende en toegankelijke roman over één van de grootste schandalen van Frankrijk.

De Dreyfusaffaire is één van die historische schandalen waarvan de meeste mensen wel gehoord hebben, maar de details ervan niet paraat hebben. Een typisch geval van klok horen luiden, maar… Toch wist de Dreyfusaffaire het Frankrijk van het einde van de 19^e eeuw en begin van de 20^e eeuw op haar grondvesten doen schudden. Na de blamerende nederlaag van Frankrijk in de Frans-Pruisische oorlog was het Frankrijk er alles aan gelegen om een nieuwe nederlaag tegen de Duitse overmacht te voorkomen. Dit ook nog eens in een tijd dat de Joden in Frankrijk steeds vaker en openlijker gewantrouwd werden. Een fenomeen wat helaas in het Europa van toen niet tot Frankrijk beperkt bleef. Aan deze giftige mix werd een spionageschandaal toegevoegd waarbij Franse militaire geheimen in Duitse handen waren gevallen. Nader onderzoek leidde al snel tot het wijzen van vingers naar de jonge en bovenal Joodse officier Alfred Dreyfus die ook nog eens op weinig sympathie kon rekenen van zijn collega’s. De Dreyfusaffaire die de Franse samenleven jarenlang in haar greep zou houden was geboren.

Twijfel

Georges Picquart

Niet alleen vormen deze ingrediënten de basis voor de Dreyfusaffaire maar vormden ze ook de aanleiding voor de bekende Britse schrijver Robert Harris (1957) om een literaire thriller over de affaire te schrijven. Daarbij heeft Harris gekozen voor realistische fictie waarbij de basis van zijn verhaal stevig gegrond is in de realiteit. Harris heeft daardoor niet alleen een spannend verhaal geschreven, maar ook een mooie (verhalende) introductie op de Dreyfusaffaire. Harris vertelt het verhaal van de Dreyfusaffaire vanuit het perspectief van kolonel Georges Picquart, het Hoofd van de Afdeling Statistiek van het ministerie van Defensie. Deze Picquart is daarmee overigens niet het hoofd van een soort Franse versie van het CBS, maar is baas de inlichtingendienst. Hoewel Picquart een kleine rol speelt bij de arrestatie van Dreyfus is het uiteindelijk Picquart die de bewijsvoering tegen Dreyfus langzamerhand ontrafelt en diens onschuld steeds dichter bij de oppervlakte brengt. Een onderzoek dat hij overigens vooral uit plichtsbesef doet, want de persoon Dreyfus – die hij in een eerder leven nog les gaf op de militaire school – staat niet hoog bij hem aangeschreven. Een mild antisemitisme is Picquart niet vreemd en dat schaart hem onder een groot deel van de toenmalige Franse bevolking. De twijfel die Picquart naar boven haalt en – met hulp van medestanders zoals Émile Zola die het befaamde J’Accuse… schreef - daarmee aantoont dat de zaak tegen Dreyfus op drijfzand is gebouwd, is in beginsel lang niet genoeg om de inmiddels naar Duivelseiland verbannen en onder vreselijke omstandigheden gevangen gehouden Dreyfus te redden. Dreyfus werd in 1894 gearresteerd, maar zou pas in 1906 gerehabiliteerd worden. De affaire zorgde daarmee voor een enorme maatschappelijke aardverschuiving in Frankrijk.

Spanning

Het knappe aan De Officier is dat Robert Harris, ondanks het feit dat de uitkomst voor vrijwel iedere lezer bekend moet zijn, het toch voor elkaar krijgt om met recht een literaire thriller te schrijven. Als lezer leef je mee met de verrichtingen van de toch wel sympathieke Picquart en kan je bij het lezen zonder meer voorstellen dat het zowel met Picquart als Dreyfus niet goed afloopt. Nu is Harris, bekend van onder andere Fatherland, Enigma, Archangel en zijn Cicero-trilogie, een getalenteerde schrijver van spanning, maar ook bij deze zeer feitelijke roman weet hij de spanning telkens weer op te bouwen. Het zal daarom ook niet verrassen dat Roman Polanski het boek in 2015 als film zal uitbrengen. Eerder werkten Harris en Polanksi als samen in de verfilming van The Ghost met Ewan McGregor als de ghost writer van wel erg op Tony Blair gelijkende Britse premier in ruste wiens vorige scribent mysterieus om het leven kwam. Ook het boek Fatherland is eerder niet onverdienstelijk als TV-film uitgebracht met in de hoofdrol onze eigen Rutger Hauer.

Liefhebbers van Robert Harris zullen ongetwijfeld – al voor het lezen van de diverse lovende recensies – dit boek gekocht én gelezen hebben. Voor alle anderen die wellicht nog twijfelen, op zoek zijn naar een goede literaire thriller of meer willen weten over de Dreyfusaffaire doen er goed aan om de kleine 450 pagina’s tot zich te nemen en zich onder te dompelen in deze zwarte bladzijde in de Franse geschiedenis.

 ‘De Officier’ is in april door Cargo/De Bezige Bij uitgegeven en is de vertaling door Paul Witte van ‘An Officer and a Spy’ van Robert Harris. In 2015 verschijnt de verfilming door regisseur Roman Polanksi. 'De Officier' kan hier besteld worden.

Deze recensie is ook gepubliceerd op Het Goede Leven, het culturele katern van De Dagelijkse Standaard. Naast mijn eigen FerdiBlog recenseer ik regelmatig o.a. boeken en concerten op Het Goede Leven en geef ik mijn opinie over actuele cultuurpolitiek.