Veni, vidi, vici was niet alleen het devies van Julius Caesar, maar is ook zonder meer van toepassing op de indrukwekkende en alomvattende biografie door Adrian Goldsworthy van één van de grootste namen uit de wereldgeschiedenis.
Historicus Adrian Goldsworthy (1969) stelt niet onterecht dat Julius Caesar zonder twijfel één van de meest bekende namen uit de wereldgeschiedenis is die ook vandaag de dag nog bijna universeel gekend is. Daarmee behoort Caesar tot een uiterst selecte club die onder andere Alexander de Grote, Napoleon en Hitler beslaat. Andere kanshebbers voor deze inner circle zijn Cleopatra, Marcus Antonius, Augustus en Nero. Niet geheel toevallig de minnares, trouwe adjudant, erfgenaam en verre nazaat van diezelfde Caesar. Het leven van Caesar (100 - 44 v. Chr) is daarom onderwerp van vele biografieën, maar was (en is) tegelijkertijd voor velen ook een inspiratiebron: van het toneelstuk Julius Caesar van William Shakespeare tot de HBO-serie Rome. Goldsworthy, gespecialiseerd in de historie van het oude Rome, doet ook zijn duit in het zakje met een alomvattende biografie waar zowel Caesar als generaal, staatsman en politicus Caesar aan bod komt. Overigens komt de militaire historicus in Goldsworthy ook uitgebreid naar boven wat voor de algemeen geïnteresseerde niet altijd even behulpzaam is, maar desalniettemin de pret niet mag drukken.
Het sleutelmoment van de Gallische campagne
Hoewel Gaius Julius Caesar afstamde van onder andere de clan van de Julii en daarmee - volgens overlevering - afstammeling van de godin Venus was deze clan weliswaar oud en nobel, maar niet meer zo prominent als sommige andere families. Net zoals andere zonen van de oude families was een carrière als magistraat in de Romeinse Republiek de aangewezen weg voor Caesar. De opkomst van dictator Sulla gooide roet in het eten, maar na de terugkeer naar de Republiek kon ook Caesar, onder Sulla nog persona non grata, zijn carrière weer hervatten. Een carrière waarbij hij het aanknopen van relaties tot een kunst verhief, zowel op zakelijk als seksueel vlak. In al zijn (grote) ondernemingen lijkt het uitgangspunt voor Caesar zonder twijfel 'alles of niets'. Door - in eerste instantie als junior partner - een verbond te sluiten met de grote militaire held Pompeius en de rijke Crassus ontstaat het eerste (informele) triumviraat dat de zaken in de Romeinse Republiek voor een groot deel bestiert. Het volgende triumviraat zal bestaan uit zijn erfgenaam Octavianus, Marcus Antonius en Lepidus en uiteindelijk leiden tot het Romeinse Keizerrijk onder diens eerste keizer Augustus. Door het triumviraat krijgt Caesar de Gallische provincies onder zijn hoed als gouverneur. In die periode zal hij het tot dan toe nog niet aan Rome toebehorende Gallië (het hedendaagse Frankrijk en België) aan zich onderwerpen en duurzaam onder de heerschappij van Rome brengen. Een heerschappij die pas bij de val van het West-Romeinse Rijk in 467 na Christus definitief voorbij zal zijn. Ook zal hij twee keer het Kanaal oversteken en de Zuidkust van het huidige Engeland binnenvallen en zo de grenzen van Rome nog verder oprekken dan ooit voor mogelijk was geleken. Overigens toont Goldsworthy overtuigend aan dat deze laatste prestatie van Caesar vooral meer marketing was dan structurele winst, want het leven ging aan de overkant van het Kanaal na het vetrek van Caesar gewoon door en pas zijn verre opvolger Claudius zou een deel van het huidige Groot-Brittannië voegen bij het Romeinse Rijk. Maar de campagnes in Gallië, overigens prachtig omschreven in Caesar's eigen woorden in diens Commentarii de Bello Gallico, leverden Caesar de faam op om een belangrijke, zo niet belangrijkste man in de Romeinse Republiek te worden. Tegelijkertijd maakte de oorlogsbuit hem de rijkste man in Rome terwijl hij met schulden overladen naar Gallië was vetrokken. Gallië is daarmee hèt sleutelmoment in de carrière van Caesar en het voorbeeld hoe hij ging voor alles of niets.
Van dictator tot stichter van het Keizerrijk
Het knappe aan de biografie van Goldsworthy is dat hij de carrière van Caesar nadrukkelijk plaats in de context van zijn tijd en daarmee zijn acties (en wreedheid) ook relativeert. Althans in relatie brengt tot zijn tijdgenoten. In alles merk je dat Goldsworthy gepoogd heeft - met inbegrip van de toch beperkte bronnen over het leven van Caesar - een objectieve biografie te schrijven. Ook neemt Goldsworthy heel bewust afstand van het uitgangspunt dat alle acties van Caesar altijd gericht waren op de almacht binnen de Romeinse Republiek en daarmee de grondlegging van het het Romeinse Keizerrijk dat nog ruim vier eeuwen zou voortduren. Goldsworthy maakt duidelijk dat de vijanden van Caesar ook niet stil zaten en zo mede verantwoordelijk waren voor het creëren van de situatie waarbij Caesar met zijn legioenen de grens van Italië - het nog altijd onvindbare riviertje de Rubicon - overstak en daarmee een point of no return voorbij ging omdat het onwettig was om als legeraanvoerder met je leger Italië in te trekken. Ook op dat moment was het voor Caesar alles of niets en is zijn befaamde uitspraak Alea iacta est ("De teerling is geworpen") zonneklaar. Diens oversteek zou leiden tot een burgeroorlog waarbij Caesar, niet altijd verwacht, het definitief won van de grote militaire held Pompeius waarvan Goldsworthy stelt dat deze veel te voorzichtig handelde en zo zichzelf ook ten val bracht. Het andere lid van het triumviraat Crassus was al voor de burgeroorlog gedood door de Parthen, terwijl de vluchtende Pompeius zijn toevlucht zocht in Egypte en daar gedood werd in naam van de jonge broer van Cleopatra. De veldslagen waarmee Caesar definitief zijn heerschappij over Rome vestigde worden - net als de Gallische veldslagen - met gevoel voor detail door Goldsworthy beschreven. Fans van militaire geschiedenis zullen die met plezier lezen, hoewel de algemene lezer vast niet altijd de gedachte kan weerstaan dat het op zich ook wel een tandje minder had gekund in het boek. Laat overigens duidelijk zijn dat Goldsworthy een knap staaltje aflevert door alle facetten van het leven van Caesar in goede balans en prettig lezende narrative samen te brengen. Want ook zijn beschrijving van de laatste jaren van Caesar als dictator tot die beruchte Iden van Maart en diens bijna iconische dood aan de hand van de messteken van de nobele senatoren van Rome zullen weinigen met enige interesse in geschiedenis onberoerd laten.
Oordeel FerdiBlog: ****½
'Caesar. Life of a Colossus' van Adrian Goldsworthy is in 2006 door Orion Books uitgegeven. Bestellen kan hier. Er is ook een Nederlandse vertaling van Ambo|Anthos verkrijgbaar.
Reacties
Een reactie posten