Politicus Boris Johnson steekt zijn (bijna blinde) adoratie voor staatsman Winston Churchill niet onder stoelen en banken. En doet daarmee zowel Churchill als zichzelf een groot plezier.
Uit bezorgdheid dat Winston Churchill (1874-1965) onder de nieuwe generaties eerder geassocieerd wordt met de gelijknamige hond uit een reclame voor een Britse verzekeraar dan met één van de grootste staatslieden uit de wereldgeschiedenis heeft Boris Johnson De Churchill Factor geschreven. De aanleiding lijkt wat overtrokken maar na het lezen van het eerbetoon van Johson aan Churchill moet worden geconstateerd dat niet onbelangrijke onderdelen van het leven van Churchill niet (meer) algemeen bekend zijn. De motivatie van Boris Johnson (1964) lijkt daarmee waarachtig hoewel een politieke overweging zonder meer aan deze hagiografie ten grondslag ligt. Want de burgemeester van London is – naast voormalig journalist en hoofdredacteur van The Spectator – natuurlijk ook een zwaargewicht binnen de Britse Conservatieve Partij. Een politicus die zich warm loopt voor de verkiezingen die in mei zullen plaats vinden en – gezien zijn selectie voor de safe seat Uxbridge & South Ruislip – na de verkiezingen een grote rol zal willen spelen binnen die partij. Wellicht als opvolger van David Cameron wanneer de Tories het niet lukt om Labour geleid door de ineffectieve Ed Milliband te verslaan. Het is dan helemaal niet verkeerd om net voor de verkiezingen een bestseller op je naam te hebben die je ook nog eens verbindt met de grootste Brit die ooit geleefd heeft. Dat laat onverlet dat Johnson daadwerkelijk een prachtig boek heeft geschreven dat voor een ieder die geïnteresseerd is in Winston Churchill een grote aanrader is.
Onverbloemde aanhanger
 |
| Boris Johnson |
Het fijne aan dit boek is dat Boris Johnson in het geheel niet pretendeert een objectieve geschiedschrijving van Churchill af te willen leveren. Daar refereert hij terecht naar werken van Roy Jenkins en Martin Gilbert. Het doel van Johnson is duidelijk: de genialiteit van Churchill overbrengen op lezerspubliek dat deze genialiteit wellicht maar ten dele inziet. Want hoe revisionistisch je ook wil zijn en hoeveel er ook op Winston Churchill valt af te dingen: we hebben te maken met een staatsman die een ongehoord grote stempel heeft gedrukt op de Britse geschiedenis van de eerste helft van de 20e eeuw. Precies die periode waarin het Verenigd Koninkrijk niet alleen één van de dominante machten in de wereld was (hoewel dat snel voorbij zou zijn), maar tegelijkertijd de wereld werd geconfronteerd met de grootste rampen in haar bestaan: de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Johnson verlaat in De Churchill Factor de chronologie en loopt in ruim twintig hoofdstukken de diverse onderdelen van Churchill langs die in zijn ogen zijn genialiteit verklaren en kenmerken. De slotsom hiervan vormt de Churchill factor. Johnson is daarbij niet kinderachtig en benoemt ook gewoon de minder prettige kanten van Churchill. Sterker nog in één hoofdstuk (‘Roulette met de geschiedenis’) loopt Johnson alle blunders van Churchill af. De enige enigszins ergernisopwekkende eigenschap van Johnson daarbij is wel dat hij werkelijk waar voor iedere blunder of vervelende karaktertrek een vergoelijkend woord klaar heeft staan. En dat ondermijnt soms de kracht van zijn verhaal. Niemand is perfect en sommige van Churchill’s karaktertrekken die nu als vrouwonvriendelijk of racistisch zouden worden geclassificeerd, moeten ook in de historische context bezien worden.
Van tank tot hilarisch citaat
Resteert nog steeds de enorme schatkist aan heerlijke anekdotes en bijdragen die Churchill aan de geschiedenis heeft nagelaten. Van een beslissende rol bij de ontwikkeling van de tank, zijn bijdragen aan de verzorgingsstaat (de toenmalige, niet de huidige…) tot zijn leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog die van beslissende betekenis geweest en nog talloze voorbeelden daar tussenin. Een man die taal als wapen gebruikte en daarbij niet alleen garant staat voor historische speeches (“Never in the field of conflict has so much been owed by so many to so few”), maar ook nog altijd wordt geciteerd vanwege zijn humor. Helaas maakt Johnson duidelijk dat de fameuze woordenwisseling tussen Churchill en het eerste vrouwelijke parlementslid Nancy Astor (“Als ik uw vrouw was, deed ik gif in uw koffie” waarop Churchill zou hebben geantwoord “Als ik uw man was, had ik het opgedronken”) niet van zijn hand is. Bessie Braddock’s “Sir, you are drunk” door Churchill beantwoord met “And yo, Bessie, are ugly. But I shall be sober in the morning and you will still be ugly” is gelukkig dan wel weer werkelijk aan de man toe te schrijven. In het verlengde hiervan moet overigens een groot compliment gemaakt worden aan Conny Sykora, de vertaler van De Churchill Factor. Een boek als deze waarbij de taal van Churchill een zo grote rol speelt gecombineerd met de heerlijke schrijfstijl van Boris Johnson is eigenlijk het beste in de oorspronkelijke taal te lezen. Maar de uitmuntende vertaling van Sykora is een zeldzame uitzondering op de regel, waarbij een vertaling van een dergelijk boek nu eens geen afbreuk doet aan het origineel.
The Gathering Storm
Boris Johnson toont Churchill in al zijn grootsheid en beschrijft tevens de invloed die zijn (vreselijke) vader Randolph, maar ook zijn lieve kinderjuf Elizabeth Everest en natuurlijk zijn allerliefse Clementine (Mrs. Pussycat) op zijn leven heeft gehad. Churchill heeft op zijn beurt een onevenredig grote invloed op zijn thuisland én de wereld gehad. Als journalist, schrijver en winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur, soldaat, bevelhebber, politicus, staatsman en visionair. Het komt allemaal voorbij in De Churchill Factor. Het zal daarom niet verbazen dat na het lezen van dit boek de niet te onderdrukken neiging bestaat om verder over Churchill te lezen of de heerlijke HBO/BBC-film The Gathering Storm met een geweldige Albert Finney die gestalte geeft aan de wilderness years van Churchill in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog weer eens te kijken.
Oordeel FerdiBlog: ****½
‘De Churchill Factor. Hoe één man geschiedenis schreef’ is de Nederlandse vertaling door Conny Sykora van ‘The Churchill Factor’ en uitgegeven door Het Spectrum. Bestellen kan hier.
Deze recensie is eerder verschenen op Jalta, het nieuwe online magazine. Met enige regelmaat zullen recensies op het gebied van Kunst & Cultuur ook daar gepubliceerd worden.
Reacties
Een reactie posten