Concert 27 februari 2016: De Maestro en Bruckner

Bruckner: Te Deum

Bruckner: Symfonie Nr. 9

Sally Matthews - sopraan

Karen Cargill - mezzosopraan

Mark Padmore - tenor

Gerd Grochowski - bas

Groot Omroepkoor

Bernard Haitink, Radio Filharmonisch Orkest

Het Concertgebouw, Amsterdam

Bernard Haitink keert terug waar het allemaal begon: het Radio Filharmonisch Orkest. Hij laat het orkest en het Groot Omroepkaar schitteren in Bruckner's hymne voor God en zorgt voor een weergaloze spanningsopbouw in de onvoltooide Negende symfonie prachtig als ode aan het muzikale genie van Anton Bruckner. 

Bernard Haitink wordt volgende week 87 jaar oud en daar waar andere leeftijdsgenoten al twee decennia zouden genieten van een - al dan niet welverdiend - pensioen struint hij als wereldvermaard gastdirigent 's werelds beste orkesten af. En het einde is - althans wat betreft Haitink zelf - nog niet in zicht. Want afgelopen week verscheen het nieuwe seizoensprogramma van het Koninklijk Concertgebouworkest waarin Haitink genoteerd staat voor een concertreeks met de Zevende Symfonie van Bruckner in februari 2017. Het resultaat van de wiedergutmachung tussen het orkest en haar eredirigent. Maar nadat Haitink enkele maanden geleden al het Concertgebouw deed oplichten met een volledig Schumann-programma met het Chamber Orchestra of Europa was het nu de beurt aan het Radio Filharmonisch Orkest (RFO). Een bijzondere samenwerking aangezien Haitink niet alleen beschermheer is van het RFO, maar zijn carrière begon bij dit orkest. Want toen in 1955 Paul van Kempen, de toenmalige chef-dirigent van het RFO, overleed was het Haitink die de geplande concerten overnam en per 1 januari 1957 aantrad als de nieuwe chef-dirigent. De relatie tussen het orkest en Haitink is dus bijzonder diep en dat was te merken toen de oude maestro het podium betrad. De warmte van het orkest voor haar beschermheer en voormalige chef-dirigent was overduidelijk en oprecht. En Haitink en het RFO hadden een bijzonder programma in petto met zowel het Te Deum als de Negende Symfonie van Anton Bruckner (1824-1896). Een treffende combinatie omdat de Negende bij het overlijden van Bruckner onvoltooid zou blijven, maar de componist zelf de mogelijkheid aan Beethoven uitsprak om juist het Te Deum te benutten als finale voor deze Symfonie. Een mogelijkheid die Haitink resoluut afwijst en daarom het Te Deum programmeert voorafgaand aan de Negende Symfonie en een pauze de rest van de scheiding tussen deze twee werken bewerkstelligt. Het moge duidelijk zijn dat Haitink al helemaal geen brood ziet in de recente pogingen zoals van Simon Rattle om een voltooide versie van de symfonie te spelen op grond van het vervolmaken van Bruckner's ruwe schetsen voor de finale. 

Hymne voor God

En eigenlijk heeft Haitink ook wel gelijk. Want Bruckner's hymne voor God is ruim 10 jaar eerder dan de Negende Symfonie gecomponeerd en daarmee een op zichzelf staand werk. Een werk dat overigens zelden wordt uitgevoerd, mede gezien de bezetting die bestaat uit koor, orkest, een viertal solisten én een orgel voor een werk dat nog geen vijfentwintig minuten duurt. Maar gelukkig heeft dat het RFO niet weerhouden om de kwaliteiten van het immer voortreffelijke Groot Omroepkoor in te zetten. Daarnaast was een all star cast aan solisten opgetrommeld die met liefde de overtocht naar het Concertgebouw maakten om samen met Haitink Bruckner's goddelijke ode te brengen. Want met solisten Sally Matthews, Karen Cargill, Mark Padmore en Gerd Grochowski werd het een bijzonder Te Deum waarbij met name de prachtige stem van Bach-specialist Mark Padmore opviel. Met kracht en precisie zweepte Haitink orkest en koor op om het bij vlagen bombastische Te Deum fantastisch ten gehore te brengen. Vanaf het meeslepende begin stonden alle seinen meteen op groen. 

Spanningsopbouw

Het hoogtepunt van het concert lag echter na de pauze met Bruckner's Onvoltooide. Hoewel slechts een romp van drie delen is het al sinds jaar en dag (succesvol) gebruik om deze als volledige symfonie te spelen. En hoewel na het prachtige Adagio zeker nog ruimte is voor een finale spreekt er ook een bepaalde berusting uit die wellicht het meest toepasselijke slotakkoord vormt voor het muzikale leven van Anton Bruckner. De combinatie van Haitink en Bruckner is immer bijzonder, maar voor ondergetekende des te meer omdat het allereerste concert onder leiding van Haitink dat ik bezocht - ergens in 2002 of 2003 - ook de Negende Symfonie op het programma stond, toen gecombineerd met een pianoconcert van Mozart. Sindsdien zijn de symfonieën van Bruckner een belangrijk onderdeel van mijn muzikaal leven en grijp ik iedere mogelijkheid aan om een live-uitvoering bij te wonen. De combinatie van Bruckner en Haitink is sowieso onweerstaanbaar, maar ook vanwege de constatering dat gezien de gevorderde leeftijd van Haitink het natuurlijk altijd de vraag hoeveel concerten onder zijn leiding nog zullen volgen. Wie echter Haitink tijdens deze NTR Zaterdagmatinee bezig zag, kan alleen maar constateren dat zijn dirigeren geen tekenen van ouderdom vertoont. Het RFO werd door Haitink geïnspireerd om tot een weergaloze uitvoering van Bruckner's slotakkoord die zich kenmerkte door een brede en doorleefde uitvoering met een uitgekiende spanningsopbouw. Voor Haitink dus geen race tegen de klok, maar dus ook geen oeverloos dralen zoals de beruchte Celibidache. Bij het klokken van deze uitvoering zal zeker één van de langzamere edities geconstateerd worden, maar gelijk de legendarische opname door Carlo Maria Giulini haalt de geraffineerde opbouw van de spanning ieder gevoel van traagheid weg totdat simpelweg doorvoeld wordt dat dit het enige juiste tempo is en daarmee volledig recht doet aan de muziek van Bruckner. Een muziek die in al zijn complexiteit en oprechtheid nog altijd musici en publiek tot een groots genieten beweegt. Zeker wanneer de gids voor deze muzikale reeks de erkend Bruckner-expert Haitink is. De bijval van publiek én musici was daarom groot want alle aanwezigen wisten dat zij getuige waren geweest van iets bijzonder moois.  

 Oordeel FerdiBlog: ***** 

Bernard Haitink trad op 27 februari eenmalig aan bij het Radio Filharmonisch Orkest in het kader van de NTR Zaterdagmatinee. Het concert terugluisteren kan hier.