Concert 11 maart 2016: More gold than corn

Voormolen: Eline

Korngold: Vioolconcert

Rachmaninov: Symphonie Nr. 2

Liza Ferschtman (viool)

Ainars Rubikis, Residentie Orkest 

Zuiderstrandtheater, Den Haag

Het Vioolconcert van Korngold werd ooit door een recensent fameus weggezet als 'more corn than gold'. Dat weerhield het werk er niet van een vaste plek te verwerven in het repertoire. En het weerhield het Residentie Orkest al helemaal niet van een voorbeeldige uitvoering. Eline van de Haagse componist Voormolen en een meeslepende Tweede Symfonie van Rachmaninov completeerden de avond van 'de laatste Romantici'. 

Dirigenten uit Estland zijn geen onbekend fenomeen voor het Haagse Residentie Orkest. Lange tijd was Neeme Järvi de chef-dirigent en nu maakt de jonge Est Ainars Rubikis zijn debuut als gastdirigent in Den Haag. Blijkbaar is het een regio die overloopt van het muzikaal talent, want het naburige Letland levert met Mariss Jansons en Andris Nelsons een grote bijdrage aan de wereldtop van dirigenten. Rubikis lijkt uit eenzelfde mal gegoten waarbij hij - gelijk zijn Estse en Letse collega's - muziek laat ademenen en orkesten inspireert tot grote muzikaliteit. Daarbij kiest het Residentie Orkest steeds vaker voor thematische concerten waarbij de concerten veelal door artistiek directeur Ronald Kieft - die helaas binnenkort het orkest zal verlaten om directeur van de Stichting Omroep Muziek te worden - met aanstekelijk enthousiasme worden ingeleid. Dit concert stond in het teken van 'de laatste Romantici': componisten die ondanks de moderne tijd een muzikale stijl ontwikkelden die terugvoert naar de Romantiek. Het meest pregnante voorbeeld daarvan is misschien wel de Haagse componist Alexander Voormolen (1895-1980) wiens hommage aan Eline Vere van de realist (!) Louis Couperus een muzikaal idioom kent dat doet terugdenken aan de 19e eeuw. Het toondicht Eline is echter in 1957 gecomponeerd. Een jaar dat - zoals Kieft opmerkte - ook de lancering van de eerste Spoetnik betekende en waarin Blueberry Hill van Fats Domino het licht zag. De muziek van Voormolen is vrijwel onbekend. Sterker nog: de enige studio-opname van diens werk staat op naam van - hoe kan het ook anders - het Residentie Orkest (Chandos, 2000). 

Scherp, in balans en vol Technicolor

Voormolen's hang naar het verleden markeert ook de carrière van Erich Wolfgang Korngold. In 1897 geboren in Moravië en daarmee Oostenrijk-Hongarije zou de Habsburgse wereld waarin dit muzikale wonderkind werd geboren ruim 20 jaar later - als gevolg van de Eerste Wereldoorlog - volledig verdwenen zijn. Toch weerhield dit Korngold er niet van om die nieuwe wereld in 1920 - hij was slechts 23 - te verrassen met de opera Die Tote Stadt die tevens zijn magnum opus zou blijken. Zijn muzikale succes voerde hem naar de Verenigde Staten waar hij werkte aan muziek voor de bekende avonturenfilms van die tijd. Wie in die tijd dacht aan Errol Flynn hoorde de muziek van Korngold en wie de muziek van Korngold hoorde zag Flynn in diens rol als onder andere Robin Hood. Terwijl de wereld van zijn jeugd tot de geschiedenisboeken was veroordeeld, zou met de Anschluss in 1938 hetzelfde gebeuren met het Oostenrijk van zijn volwassen leven. Korngold bleef in de Verenigde Staten, legde zich toe op filmmuziek en zou pas weer voor de concertzaal schrijven wanneer Hitler verslagen was. In 1945 zag daarom zijn Vioolconcert het licht. Een werk dat door de mix van Romantisch idioom en verwijzingen naar zijn eerdere filmmuziek niet helemaal serieus werd genomen en daarmee het vernietigende oordeel 'more corn than gold' ontketende. Toen Korngold in 1957 - het jaar van Voormolen's Eline - overleed, viel een componist weg die tegen beter weten in terugviel op de Romantiek, maar inmiddels - alhoewel nog altijd beperkt tot het Vioolconcert en Die Tote Stadt - zijn plek verworven heeft. En het Residentie Orkest voelde het idioom van Korngold perfect aan. Overigens uitstekend aangespoord door Rubikis die niet alleen zorgde voor een perfecte balans tussen orkest en soliste Liza Ferschtman, maar ook garant stond voor een evenzo fijn evenwicht van de volvette Technicolor-elementen in Korngold's muziek én een strakke uitvoering die de vaak ermee gepaarde overdrijving neutraliseerde. De scherpe toon van Liza Ferschtman's spel paste hier uitstekend bij waardoor Rubikis, Ferschtman en het Residentie Orkest tekenden voor een voorbeeldige uitvoering die werd afgerond met een weinig gehoord toegift door Ferschtman: Eugène Ysaÿe's Vioolsonate Nr. 5 'Zonsopgang'. 

Zwelgen in Rachmaninov, maar met mate

Rubikis en het Residentie Orkest maakten het Romantische drieluik compleet met de Tweede Symfonie van Sergej Rachmaninov (1873-1943). Zoals Ronald Kieft al smakelijk vertelde was de première van zijn Eerste Symfonie - met dank aan een dronken Glazunov die de première dirigeerde - een groot drama dat ertoe leidde dat Rachmaninov pas twaalf jaar later zijn Tweede Symfonie het levenslicht liet zien. Met deze symfonie schreef hij een uitgebreid werk waar de meeslepende en vaak (bijna overmatig) zwelgende melodieën elkaar afwisselen. Met een duur van bijna een uur krijg je waar voor je geld, maar kan de symfonie - zeker bij eerste beluistering - wat onoverzichtelijk aandoen. Rubikis en het Residentie Orkest waren echter zeer stevig opgewassen tegen deze Romantische parel die in hun handen allesbehalve uiteenviel in een draak van de Romantiek. Ook hier gold de strakke leiding van Rubikis als succesformule voor een uitvoering waar de balans tussen Romantiek zwelgen en muzikale finesse telkens gevonden werd. Met name het prachtige Adagio dat bekend staat als één van de grootste symfonische delen in de Russische muziek zorgde na afloop voor een oorverdovende stilte in het Zuiderstrandtheater. Met Rachmaninov als afsluiting van 'de laatste Romantici' toonde het Residentie Orkest - en niet in de laatste plaats gastdirigent Rubikis en artistiek directeur Ronald Kieft - dat in Den Haag het adagium 'more gold than corn' geldt. 

Oordeel FerdiBlog:****

In het kader van 'Symphonic Friday' voerde het Residentie Orkest onder leiding van gastdirigent Ainars Rubikis en met medewerking van violiste Liza Ferschtman op 11 maart 2016 werken uit van 'de laatste Romantici'  Voormolen, Korngold en Rachmaninov.