De naam Six is onlosmakelijk verbonden met die van Rembrandt en tegelijkertijd met Amsterdam. Als prominente regentenfamilie heeft de familie-Six een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van Amsterdam. Alle reden voor Geert Mak om zich via oervader Jan Six te verdiepen in de geschiedenis van Amsterdam in het algemeen en die van de patriarchen van de familie-Six in het bijzonder. De levens van Jan Six is weliswaar een wat meanderend verhaal geworden, maar ontspint zich als een prachtig verhaal vanuit Rembrandt's fameuze portret van Jan Six.
De onderwerpen en historische figuren die Geert Mak (1946) inspireren tot het schrijven van een nieuw boek weten op voorhand dat een groot publiek kennis van ze zal nemen. Want Mak is - sinds Hoe God verdween uit Jorwerd (1996) maar vooral De eeuw van mijn vader (1999) - uitgegroeid tot misschien wel de populairste historicus van Nederland. Overigens een amateur-historicus aangezien Mak - zijn eredoctoraat van de Open Universiteit niet meegerekend - nooit een historische studie heeft gedaan, maar van huis uit een jurist is. Mak is wat John Julius Norwich voor het Verenigd Koninkrijk is: een historicus die zonder (academische) noodzaak tot distantie vooral een verhaal vertelt. Zo ook in De levens van Jan Six waarin hij zich - met medewerking van de familie-Six - zich onderdompelt in de geschiedenis van een Amsterdamse regentenfamilie. Een geschiedenis die tegelijkertijd ook de geschiedenis van Nederland in het algemeen en die van Amsterdam in het bijzonder is. Niet alleen omdat de familie-Six - vanuit hun bevoorrechte positie - vaak op de eerste rij zaten bij historische gebeurtenissen, maar met enige regelmaat daar ook (beperkte) invloed op hebben kunnen uitoefenen. Om die geschiedenis te kunnen vertellen, is Mak een tijd lang - voor zover mogelijk binnen een dergelijke familie - embedded geweest bij de familie-Six en met name het dynastieke hoofdkwartier aan de Amstel dat de fameuze Collectie Six herbergt. Zo is de familiegeschiedenis die De levens van Jan Six is ook een geschiedenis van objecten die episodes en leden van de Six-familie symboliseren. Distantie als historicus is dan ook ver te zoeken en dat is in dit geval ook helemaal niet zo erg. Overigens werkt het gebrek aan distantie ook de andere kant op aangezien Mak in de epiloog zich (licht) opwindt over de ongelijkheid en ongelijkwaardigheid waarmee hij door dit boek geconfronteerd is. Een kluwen van regentenfamilies die zichzelf en elkaar uit de wind hielden en bevoordeelden en op deze wijze een oligarchie van politieke macht, handel en rijkdom deelden. Een samenspel dat Mak ook zeer fascineert en een van de redenen vormt waarom hij enkele jaren in de nabijheid van de familie-Six zich heeft opgehouden.
Het portret van Jan Six
Een familie die in veel opzichten kenmerkend is voor de geschiedenis van de Lage Landen. Want als vluchtelingen voor de oprukkende intolerantie van de Katholieke kerk kozen zij voor de metropolitane en vrije Republiek der Zeven Verenigde Provinciën waar de zijde- en lakenindustrie de basis vormde voor het omvangrijke Six-familiekapitaal. Een kapitaal waarmee oervader Jan Six (1618-1700) in staat werd gesteld een leven van ongekende welvaart en privilege te leiden. Een kapitaal waar zijn navolgers ook profiteerden en op de een of andere manier in staat waren om - op een wat mindere periode in de Napoleontische tijd - het kapitaal op peil te houden. Niet in de laatste plaats door buitengewoon goed te trouwen. Vader Jean Six die twee maanden voor de geboorte van Jan stierf had het familiefortuin gevestigd, maar door het trouwen van Jan met Margaretha, de dochter van Nicolaas Tulp werd het fortuin bevestigd en werd hier politieke macht aan toegevoegd. Want hoewel we Nicolaas Tulp vooral kennen van zijn anatomische les en het gelijknamige schilderij van Rembrandt was deze arts ook burgemeester en hoogleraar en daarmee een belangrijke schakel binnen de Amsterdamse oligarchie van de macht. Vanaf dat moment spelen Jan Six en zijn nazaten een grote rol in met name het stadsbestuur van Amsterdam en weten zij door grondaankopen buiten Amsterdam een feodale status aan te meten. Het feit dat de nazaten zich nog altijd tooien met de titel Heer van Hillegom is daar een uiting van. Maar los van al deze politieke macht en het verkeren binnen de toplaag van de oudste families van Amsterdam en daarmee de toenmalige Republiek heeft de familie-Six zich weten te onderscheiden door kunst. Niet alleen door een uitgebreide collectie te bezitten, dat was voor dergelijke families niet zeldzaam, maar vooral door het uitbreiden van die collectie (wederom door 'goed' te trouwen) en het feit dat één van de belangrijkste portretten van Rembrandt die is van Jan Six. Een portret dat nog altijd deel uitmaakt van de Collectie Six. Een portret dat - zoals Mak zo mooi vertelt - bij een verbouwing veelzeggend tijdelijk onderdak kreeg bij de koninklijke familie.
Een meanderende geschiedenis
Gezien de door Mak gekozen titel van De levens van Jan Six zal het niet verbazen dat hij vooral aandacht geeft aan de Jannen van de 17e eeuw tot aan het heden. Overigens hebben de vrouwen van ook zeker hun plek net zoals diverse broers. Waaronder Piet Six die tijdens de Tweede Wereldoorlog een belangrijke verzetsheld was als opperbevelhebber van één van de grootste verzetsorganisaties: de Ordedienst (OD). Echter blijft Mak het grootste deel van het boek hangen bij oervader Jan Six en diens opvolger. De andere eeuwen komen er wat bekaaider vanaf waarbij hij tegelijkertijd veel aandacht geeft aan de historische ontwikkeling van Nederland in het algemeen en Amsterdam in het bijzonder. Dat is een verrijking van deze familiegeschiedenis. Alleen al omdat de geschiedenis van de familie meer reliëf krijgt door inzicht in de historische ontwikkelingen in Amsterdam en daarbuiten. Ontwikkelingen die ook gevolgen hadden voor de machtspositie van de familie. Een familie die net als zoveel oude families vooral in de twintigste eeuw inzagen dat de oude manier van leven geen soelaas meer bood. Het permanente 'rentenieren' en overgeven aan liefhebberijen met her en der wat stadsbestuur moest langzamerhand ingeruild worden voor een werkend leven. Niet verwonderlijk aangezien de oude families - hoewel nooit arm - door de toename van kinderen die de volwassen leeftijd haalden niet meer genoeg hadden aan het familiefortuin. Apart genoeg is de familie-Six die ontwikkeling goed doorgekomen, want ze ook vanuit dat perspectief aantrekkelijk maakt als onderwerp van een werk als dit. Nadeel van dit alles is dat het boek bij tijd en wijle wat meanderend over komt waardoor de aandacht soms wat verslapt.
Een verhaal dat af is?
Dit alles laat onverlet dat Geert Mak met De levens van Jan Six een fijn historisch boek heeft geschreven dat liefhebbers van zijn stijl, maar vooral die lezers die bovenmatig geïnteresseerd zijn in de vaderlandse geschiedenis, Amsterdam en de rol van patriciërsgeslachten zoals de familie-Six. Want dat moet Mak zonder meer nagegeven worden: zijn fascinatie voor de familie en alles wat ermee samenhangt, weet hij op aanstekelijke manier aan het papier toe te vertrouwen. En de familie-Six zal Mak zonder meer dankbaar zijn voor dit evenwichtige werk dat zeer zeker geen hagiografie is, maar desalniettemin de naam van Six zonder meer op goede wijze vertegenwoordigt in afwachting van wat de toekomst van de familie gaat brengen. Want met de Collectie Six, de stichting die het erfgoed beheert, lijkt het verhaal van de familie nog niet af. Maar tegelijkertijd is het verhaal wel degelijk rond aangezien - weliswaar wat stevig aangezet - de familie vooral erop gericht is om het verleden levend te houden. Nieuwe avonturen lijken zich dan minder snel aan te dienen, maar behoud is in die kringen al een avontuur op zich.
'De levens van Jan Six. Een familiegeschiedenis' van Geert Mak is in augustus bij uitgeverij Atlas Contact verschenen.
Reacties
Een reactie posten