Opera 11 februari 2017: Nixon in het Concertgebouw

NTR ZaterdagMatinee

Nixon in China

(John Adams, 1947)

David Wilson-Johnson, Chou En-Lai

Robin Adams, Richard Nixon

Olle Persson, Henry Kissinger

Janis Kelly, Pat Nixon

Michael Weinius, Mao Tse-tung

Yun-Jeong Lee, Chian Ch'ing (Madame Mao Tse-tung)

Cappella Amsterdam

Kevin John Edusei, Nationaal Jeugd Orkest

Het Concertgebouw, Amsterdam

De NTR ZaterdagMatinee staat dit seizoen in het teken van het werk van de hedendaagse componist John Adams. Dan mag zijn opera Nixon in China natuurlijk niet ontbreken. In een concertante uitvoering laten het Nationaal Jeugd Orkest en Cappella Amsterdam onder leiding van Kevin John Edusei horen waarom deze ode aan het bezoek van Nixon aan China inmiddels tot de opera-canon behoort. 

Fans van John Adams kunnen hun geluk dit seizoen niet op aangezien het 56e seizoen van de ZaterdagMatinee in het teken staan van hun held. Samen met Steve Reich en Philip Glass is de in 1947 geboren Adams aanvoerder van het minimalisme. De componist stelt overigens zelf dat hij een minimalist verveeld door minimalisme is. Dit seizoen staan diverse concerten van de NTR Zaterdagmatinee in het teken van zijn werk en zal Adams op 6 mei aanstaande zelf het Radio Filharmonisch Orkest leiden in zijn eigen werk en werk van andere componisten. Zijn meest befaamde werk mag dan natuurlijk niet ontbreken. In 1987 wist Adams, vooral in het Verenigd Koninkrijk en Nederland en pas later in de Verenigde Staten, door te breken met zijn opera gebaseerd op het historische bezoek van president Richard Nixon aan het communistische China in 1972. Met dit bezoek pleegde Nixon een geopolitieke coup en opende voor het eerste de betrekkingen tussen de Verenigde Staten en China. Een bezoek dat bol stond van het Realpolitik-denken van Nixon en Kissinger. Een toenadering die alleen door een Republikeinse president van zijn kaliber ondernomen kon worden zonder het verwijt te krijgen dat hij soft on communism is. Een bezoek waardoor - met alle mitsen en maren - China de afgelopen decennia langzamerhand binnen de wereldorde gebracht is. Op een fijn libretto van Alice Goodman wist Adams een opera te schrijven die inmiddels onderdeel is geworden van het canon en met enige regelmaat in grote delen van de wereld opgevoerd wordt. En nu dus ook wederom in Nederland, maar dan helaas wel alleen in concertante uitvoering tijdens de ZaterdagMatinee. 

Nixon terug in Nederland

Nederland was er wat betreft Nixon in China vroeg bij. De benchmark-opname met het Orchestra & Chorus van St. Luke's werd geleid door Edo de Waart. Maar belangrijker: in juni 1988 vond de Europese première, wederom onder leiding van De Waart, plaats in het Amsterdamse Muziektheater. Gek genoeg zou het nog tot 2011 duren voordat de verheven, maar ook zeer conservatieve Metropolitan Opera in New York Nixon in China zou opvoeren. Het aardige aan die uitvoering is dat niet alleen de componist zelf de muzikale leiding had, maar Nixon wederom gestalte werd gegeven door James Maddalena. Maddalena is een favoriet van Adams, maar is ook de solist die Nixon daadwerkelijk invulling heeft gegeven en zonder twijfel daarmee de rol van zijn leven heeft neergezet. Van de Met-uitvoering, in een enscenering waar Peter Sellars net als bij het origineel voor tekende, is een zeer aan te bevelen opname verschenen op DVD en Blu-ray. Helaas is Maddalena iets minder van stem dan bij de geweldige opname onder De Waart, maar het blijft een feest om hem als Nixon te zien en te horen. In die productie trad Janis Kelly succesvol aan als Pat Nixon. Een gelukje voor de bezoekers van de ZaterdagMatinee aangezien Kelly de rol in deze concertante uitvoering hernam. De enscenering is een integraal onderdeel van het succes van Nixon in China en werd daarom node gemist. Desalniettemin is deze productie zonder meer succesvol te noemen. Een productie die - net als de opname van De Waart - toont dat de muziek op zichzelf kan staan en nog altijd tot de verbeelding spreekt. Al moet je er wel van houden aangezien één bezoeker zijn ergernis niet kon beteugelen en het geheel bestempelde als "rigide, opdringerige kutmuziek". Smaken verschillen, zullen we maar zeggen. 

Een macho Nixon

Naast Janis Kelly helaas dus geen James Maddalena, maar de Britse bariton Robin Adams die met kracht Nixon vertolkte. Dit deed hij met veel aplomb hoewel de kracht van Maddalena - en ook de bedoeling van deze Nixon - lag in de zelftwijfel die Nixon tentoonspreidt. Bij Robin Adams is daar weinig van terug te horen, hoewel er op zijn vertolking weinig viel aan te merken. Waarschijnlijk komt dit ook door het karakter van Robin Adams die al als een macho sheriff de lange trap van het Concertgebouw richting het podium afliep. De overige rollen kwamen er in deze ZaterdagMatinee ook niet bepaald bekaaid vanaf, met name de Mao van de Zweedse tenor Michael Weinius die deze rol als eerder vertolkte bij de productie van de Koninklijke Zweedse Opera. Ook zijn vrouw, vertolkt door de Zuid-Koreaanse Yun-Jeong Lee mocht er zijn. Hoewel de Chou En-lai van David Wilson-Johnson even op gang moest komen, was hij ook zeker een schot in de roos. Opvallend was dat deze productie (vanwege het gebruik van synthesizer en drums?) over geluidsversterking beschikte. Hoewel dit de balans en kracht van het geheel ten goede kwam, was het - met name voor de pauze - allemaal een tikkeltje te hard. Een vervelende kraak aan het einde van de prachtige Nixon-solo 'News has a kind of mystery' toonde maar weer eens aan dat geluidsapparatuur veel is, maar niet onfeilbaar. Klein leed overigens bij een fijne  productie die - vooral door het gebrek aan enscenering - in het laatste statische bedrijf wat inzakte. Wat overigens totaal niet het geval was met de uitstekende prestaties van het Nationaal Jeugd Orkest en Cappella Amsterdam. Het orkest dat al zestig jaar een podium biedt aan jong toptalent voerde het werk van Adams met overtuiging en dynamiek uit, geweldig ondersteund door het koor van Cappella Amsterdam. Prestaties niet in de laatste plaats met dank aan de duidelijke en energieke directie van Kevin John Edusei, de chef-dirigent van de Münchner Symphoniker. Met Edusei heeft Adams een dirigent die zijn muziek als tweede natuur aanvoelt. Zeker het eerste bedrijf met de fameuze aankomst van Nixon's vliegtuig The Spirit of ' 76, de ontmoeting met Mao en het staatsbanket dat eindigt in een euforisch hoogtepunt van onderlinge vertrouwen tussen de Verenigde Staten en China profiteerde volop van de energie van Edusei. Hopelijk alle reden voor de Nationale Opera om Nixon in China in geënsceneerde vorm te hernemen met Edusei op de bok. 

Een fragment uit de recente Nixon in China-productie van The Metropolitan Opera:

De NTR ZaterdagMatinee staat dit seizoen deels in het teken van het werk van John Adams, waaronder 'Nixon in China' uitgevoerd door het Nationaal Jeugd Orkest en Cappella Amsterdam onder leiding van Kevin John Edusei op 11 februari 2017.