Dit jaar is het eindelijk zover: een eeuw nadat onze enige echte eigen femme fatale Mata Hari door Frankrijk als spion werd gefusilleerd, wordt het gerechtelijk dossier openbaar. Pas dan kan - hopelijk - voor eens en altijd vastgesteld worden of Mata Hari daadwerkelijk een spion was of slechts slachtoffer van krachten die zij wist aan te wakkeren, maar niet kon beheersen. Alle reden voor de Braziliaanse schrijver Paulo Coelho om zich voor zijn nieuwste roman te verdiepen in die wonderlijke vrouw uit Leeuwarden.
Het is niet vreemd dat Mata Hari – in 1876 geboren te Leeuwarden als Margaretha Geertruida Zelle – nog altijd tot de verbeelding spreekt. Een oer-Hollandse vrouw met een mondain leven vol intrige, daar heb je er in Nederland niet bepaald veel van. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het leven van de sensuele danseres die uiteindelijk als spion voor de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog zou acteren nog altijd grote bekendheid geniet in Nederland. Een bekendheid die het Nationale Ballet eerder inspireerde om haar leven om te vormen tot een volledig nieuw en avondvullend ballet met muziek van Tarik O’Regan en in een choreografie van Ted Brandsen. Een ballet dat het komende seizoen hernomen wordt. En met het oog op het vrijgeven van haar dossier laat ook het Fries Museum zich niet onbetuigd en wijdt vanaf 14 oktober 2017 een tentoonstelling aan Mata Hari. Bijzonder genoeg kan Mata Hari ook in het buitenland op enige vorm van schijnwerpers rekenen. Want als een succesvolle en veelgelezen schrijver zoals de Braziliaan Paulo Coelho (1947) over je schrijft, kan het niet anders dan dat de bekendheid alleen maar verder zal toenemen. Met De Alchemist brak Coelho in 1988 door en van dit boek zijn tientallen miljoenen exemplaren verkocht. Zo’n vaart zal het met The Spy – in de Nederlandse vertaling uitgegeven door de Arbeiderspers als De Spion – vast niet lopen, maar het betekent wel dat een grote groep lezers in aanraking komt met een deel van de Nederlandse geschiedenis die allesbehalve Nederlands is.
Femme fatale
Want onze vaderlandse geschiedenis leent zich niet bepaald voor spionagethrillers, maar met Mata Hari hebben we toch een beetje onze eigen James Bond te pakken. Dat het na al die jaren nog steeds niet geheel duidelijk is of Mata Hari nu echt een spion voor de Duitsers was of dat ze slachtoffer is geworden van een heksenjacht zoals de Franse Dreyfus-affaire heeft de aantrekkingskracht van Mata Hari alleen maar groter gemaakt. Daar waar in de jaren na haar dood geen twijfel leek te zijn over haar schuld is dat beeld langzamerhand gaan kantelen. Wie het boek van Coelho – die in het nawoord aangeeft zich zoveel mogelijk op feiten te hebben gebaseerd – leest, zal reikhalzend naar de openbaarmaking van haar dossier uitkijken, maar stilletjes de conclusie trekken dat ze weliswaar allesbehalve onschuldig was, maar een (echte) spion toch zeker ook niet was. Niet voor niets wordt in The Spy met regelmaat verwezen naar de affaire rondom de Joods-Franse officier Alfred Dreyfus (1859-1935) die eind 19e eeuw werd beschuldigd van verraad en wiens zaak Frankrijk op de kop zette en antisemitisme een gezicht gaf. Overigens is die vergelijking wel wat gratuit aangezien de impact van de zaak-Mata Hari natuurlijk totaal niet in de schaduw kan staan van de Drefuys-affaire. In Nederland en ook wel daarbuiten mag het groot nieuws zijn geweest, maar dat zat natuurlijk vooral in het feit dat het een ‘exotische’ femme fatale betrof: sex sells. Een diepere laag rondom een maatschappelijk thema zoals in de Dreyfus-affaire met een latent antisemitisme mist hier natuurlijk wel, hoewel de hysterie van oorlog en de positie van de vrouw natuurlijk wel degelijk elementen zijn in de zaak-Mata Hari.
Een briefwisseling
Het aardige aan het boek van Coelho is dat hij het verhaal van Mata Hari beperkt en vlot vertelt. Startend bij haar executie wordt teruggeblikt op haar leven door een briefwisseling tussen Mata Hari en haar advocaat Clunet. Daarmee heeft Coelho’s boek veel meer het idee van een novelle. Een novelle die prachtig geschreven is en zeer makkelijk leest en daarmee (helaas) ook snel weer voorbij is. Dat heeft als nadeel dat het soms wat oppervlakkig kan aanvoelen en dat Coelho wel met erg grote stappen door het leven van Mata Hari banjert. Tegelijkertijd leidt deze aanpak tot schoonheid door eenvoud en is The Spy een bijzondere prettige introductie op een polderspion waar we allemaal veel over hebben gehoord, maar waarschijnlijk evenzo weinig van weten. Met 2017 als het jaar van de waarheid een goede manier om je opnieuw te verdiepen in een vrouw die leefde voor de schijnwerpers en zo haar dood vond.
Eind vorig jaar is ‘The Spy’ van Paulo Coelho verschenen. Naast deze Engelstalige vertaling door Zoë Perry is ook een Nederlandstalige versie – ‘De Spion’ – verschenen.
Reacties
Een reactie posten