Schrijver en journalist Philip Dröge heeft een neus voor verhalen die tegelijkertijd onbekend en zo fascinerend zijn dat het buitengewoon vreemd is dat er niet eerder uitgebreid over geschreven is. Na de opkomst en ondergang van het vergeten buurlandje Moresnet richtte Dröge zich in 2017 op het leven van de Christiaan Snouck Hurgonje (1857-1936). Een niet te doorgronden wetenschapper en avonturier die in Pelgrim gek genoeg uiteindelijk een bijrol speelt.
In 2016 was daar opeens Moresnet. Opkomst en ondergang van een vergeten buurlandje. Met grote flair deed Philip Dröge de geschiedenis van dit bijzondere land uit de doeken. Neutraal Moresnet - gelegen bij het Drielandenpunt dat daarmee feitelijk een Vierlandenpunt was - heeft meer dan een eeuw bestaan. Een onafhankelijk 'Rijk van Zink' dat door een bijzondere samenloop van de geschiedenis is ontstaan en tegelijkertijd weggevallen is in het collectief bewustzijn. Daarmee was Moresnet één van de opvallendste non-fictieboeken van 2016 en sowieso een boek dat je lang bij blijft. Want hoe kan een zo'n fascinerend verhaal zo onbekend zijn? In het najaar liet Dröge wederom van zich horen, ditmaal met een biografie van de Nederlandse arabist en islamkenner Christiaan Snouck Hurgonje (1857-1936). In zijn nadagen was Snouck Hurgonje hoogleraar en rector magnificus van de Universiteit Leiden en prominent bij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Maar vooral is hij bekend geraakt door het feit dat hij als één van de weinige niet-moslims Mekka heeft bezocht. Het vormt de aanleiding voor een fascinerende inkijk in het leven van de - voor ondergetekende althans - onbekende arabist. Een inkijk die overigens vooral meer kleur geeft aan de Arabische wereld aan het einde van de 19e eeuw en het koloniale bewind in Nederlands-Indië.
Wil de echte Snouck Hurgronje opstaan?
Pelgrim. Leven en reizen van Christiaan Snouck Hurgonje is nadrukkelijk een biografie en daarom schetst Dröge - in sneltreinvaart - de achtergrond van Snouck Hurgronje die de tweede leg is van een vader die het niet zo nauw nam met de huwelijkse moraal. Terwijl hij al lang en breed bezig was aan zijn tweede vrouw waar Christiaan het resultaat van was, was Snouck Hurgronje Senior nog getrouwd met zijn eerste vrouw. De jonge Snouck Hurgronje kon goed leren en manifesteerde zich al snel als een kenner van de Arabische wereld en met name als islamwetenschapper. Net zoals we in deze tijd nog altijd weinig vat hebben op de islam en de impact op de samenleving was dat in de tijd van Snouck Hurgronje niet anders. Het koloniale bewind in Nederlands-Indië was dringend op zoek naar kennis over de relatie tussen haar Indonesische onderdanen, de islam en dan met name de hadj, de pelgrimstocht naar Mekka, die iedere moslim in ieder geval eens in zijn leven moet hebben afgelegd. Er bestonden grote zorgen of de pelgrimstocht tot radicalisering leidde dan wel een voedingsbodem was voor complotten tegen het koloniale bewind. In diezelfde periode maakte Snouck Hurgonje al faam als islamkenner en werd hij benaderd om de tocht naar Mekka te maken om nadere informatie in te winnen. Een gevaarlijke tocht daar niet-moslims niet welkom zijn en dat met hun leven konden bekopen. Snouck Hurgronje weet door te dringen tot Mekka (en met behulp van de toen nieuwerwetse camera) letterlijk een blik te werpen op een gesloten wereld. Hij zal een tijd lang wonen en leven in Jeddah. Om dit mogelijk te maken, doet hij zich voor als een Westerling die bekeerd is tot de islam. Hij gaat niet alleen op in zijn nieuwe geloof, maar ook in de gebruiken van de nieuwe samenleving waar hij deel van uitmaakt en neemt een slavin die - ook gebruikelijk - er niet alleen voor de huishoudelijke klusjes is. Dit lijkt - afgaande op omslag en aanprijzing van Pelgrim - het centrale thema van deze biografie: Snouck Hurgonje die als een spion binnendringt in een voor ons onbekende wereld waarbij het de vraag is in hoeverre zijn bekering voor de vorm is of hem echt veranderd heeft.
De flair van Philip Dröge
Bijzonder genoeg kom je er als lezer halverwege het boek erachter dat de centrale vraag of Snouck Hurgronje een ware bekeerling is, dat dus bepaald niet is. Want na zijn tijd in Jeddah vestigt Snouck Hurgronje zich in Nederlands-Indië waar hij in opdracht van het Nederlandse bestuur aldaar verslag doet van zijn waarnemingen over de Indonesische hadj-gangers en vervolgens een bredere rol neemt om de invloed van de islam op de Indonesische bevolking en daarmee de impact op het Nederlandse bestuur in kaart te brengen. Langzamerhand klimt Snouck Hurgronje zich op én trouwt hij - tot tweemaal toe - met een Indonesische en houdt hij dit angstvallig geheim. Aardje naar zijn vaartje. Tegelijkertijd raakt hij betrokken bij de bloederige en kostbare strijd die bekend is geworden als de Atjehoorlog (1873-1914). Een oorlog die zowel aan Nederlandse als Indonesische kant tot talloze doden heeft geleid. Fascinerend is dat Philip Dröge met Pelgrim een inkijk in deze episode geeft én daarbij de rol van Snouck Hurgronje uitwerkt. Wie verwacht dat Pelgrim een soort whodunnit heeft geschreven die antwoord moet geven op een centrale vraag waar de loyaliteit van Snouck Hurgronje lag, komt bedrogen uit. Ondanks dat Pelgrim een biografie van Snouck Hurgronje lijkt te zijn, blijft de hoofdrolspeler een enigma en daarmee vooral een bijrol in zijn eigen levensverhaal. Ook de focus op Mekka blijkt bij nader inzien slechts van voorbijgaande aard. Hoofdrol in Pelgrim is weggelegd voor het inzicht in enerzijds het leven in en rondom Mekka alsmede - met name - het leven in Nederlands-Indië. Dröge beschrijft dit - net zoals in Moresnet - met grote flair en daarin besloten ligt de aanleiding om Pelgrim te lezen. In dat licht is het eigenlijk ook helemaal niet zo interessant om antwoord te krijgen op de vraag of Snouck Hurgronje een (dubbel)spion was. De weg naar die vraag toe is vele malen interessanter.
'Pelgrim. Leven en reizen van Christiaan Snouck Hurgronje' van Philip Dröge is in het najaar van 2017 bij Spectrum verschenen.
Reacties
Een reactie posten