Vaarwel Maestro!

Met het orkest waar het allemaal mee begon sluit Bernard Haitink zijn imposante muzikale leven in Nederland af. Met het Radio Filharmonisch Orkest en sopraan Camilla Tilling laat Haitink de liederen van Richard Strauss en de Zevende Symfonie van Anton Bruckner stralen. Terwijl de laatste noten wegsterven, een overdonderend slotapplaus aanstaande is, komt het besef dat iets bijzonders de muziekwereld ontvalt. 

Het bericht afgelopen januari dat de toen 89-jarige Bernard Haitink na zijn concerten in de zomer een sabbatical zou opnemen, was voor velen het signaal dat een lange en grootse muzikale carrière langzaam teneinde kwam. In de dagen voor zijn - toen nog voorlopige - laatste optreden in Nederland kwam dan toch het hoge woord eruit: het concert dat hij zou leiden bij de NTR ZaterdagMatinee op 15 juni 2019 zou zijn afscheid van Nederland betekenen. Slechts concerten in Salzburg, Londen en Luzern volgen en dan hangt Bernard Haitink zijn baton aan de wilgen. Een besluit dat - blijkens het zeer lezenswaardige interview dat Guido van Oorschot van De Volkskrant met de maestro deze week had - mede is ingegeven door de val die hij bijna precies een jaar geleden maakte na afloop van een uitvoering van de Negende Symfonie van Mahler met het Koninklijk Concertgebouworkest. Zeer tegen zijn gewoonte in moest Haitink bij de matinee-uitvoering van de reeks verstek laten gaan. Toch krabbelde de eerbiedwaardige maestro letterlijk én figuurlijk weer op. Enkele maanden later stond hij wederom voor het orkest waar hij zijn grootste successen mee vierde. Een ongepland concert daar chef-dirigent Daniele Gatti door de directie en het bestuur van het Koninklijk Concertgebouworkest de deur was gewezen in het kader van - nog altijd in mysterie gehuld - onaanvaardbaar gedrag. Haitink die zelf een (letterlijke) val had ondergaan hielp zo zijn oude orkest weer op te staan, hoewel het nog altijd chef-loze en inmiddels bijna directie-loze orkest er nog altijd niet bepaald florissant voor staat. Deze gebeurtenis is Haitink - zoals door hem in het interview met Van Oorschot aangegeven - niet in de koude kleren gaan zitten. Wellicht dat hij in de periode daarna ook heeft moeten denken aan het onvrijwillige afscheid dat een einde maakte aan de carrière van Nikolaus Harnoncourt. Een dag voor diens 86e verjaardag in 2015 maakte die andere muzikale grootheid in een brief bekend dat zijn lichaam het verder dirigeren niet meer toestond waardoor zijn geplande concerten kwamen te vervallen. Niet veel later overleed Harnoncourt. Haitink wil onder zijn eigen voorwaarden afscheid nemen en tegelijkertijd niet teveel poeha eromheen. Met het concert van gisteren werd die wens ingewilligd en konden we nog eenmaal genieten van een dirigent wiens leven ten dienste staat van de muziek. 

De cirkel is rond

Voor de happy few die al geruime tijd voor het nieuws van zijn sabbatical en uiteindelijke afscheid een kaartje hadden bemachtigd voor de NTR Zaterdagmatinee was het natuurlijk - zeker gezien het feit dat Haitink inmiddels de negentig is gepasseerd - spannend of Haitink in staat zou zijn om het concert door te laten gaan. Ruim een week voor het concert volgde opeens een bericht over een wijziging in het concert. "Het zou toch niet dat...?" zal vast door de hoofden van de concertbezoekers zijn gegaan, in ieder geval bij deze bezoeker. Het was echter een wijziging in programma dat werd aangekondigd. Haitink zou - naast vijf liederen van Richard Strauss - de Vierde Symfonie van Anton Bruckner ten gehore brengen. Daar het Radio Filharmonisch Orkest de Vierde de afgelopen tijd al vaker had uitgevoerd, koos Haitink ervoor om de Zevende Symfonie op de lessenaars te laten zetten zodat het orkest ontvankelijker is voor zijn ideeën. Voor de liefhebber van Haitink natuurlijk geen probleem, hoewel de Zevende van Bruckner (net als de Negende van Mahler) de afgelopen tijd bepaald niet weinig is uitgevoerd door Haitink. Eerder nog bij het Koninklijk Concertgebouworkest in 2017 en het European Union Youth Orchestra in 2016. Gelukkig was er een kleine verrassing voor de bezoekers die toch graag de Vierde Symfonie hadden gehoord: ter gelegenheid van de negentigste verjaardag van Haitink en het feit dat hij al 65 jaar het Radio Filharmonisch Orkest dirigeert had het orkest een soort liber amicorum gemaakt met daarbij een opname van Bruckner's Vierde Symfonie door het RFO onder Haitink uit 1974. Een boekje dat voor alle bezoekers te koop was en daarmee tegelijkertijd dienst deed als afscheidsdocument. Zo waren er meer toevalligheden waardoor terecht gesteld kan worden dat de cirkel rond is. Haitink nam afscheid van Nederland met het orkest waar het allemaal mee begon op de plek waar hij zijn grootste successen vierde. In 1954  stond Haitink voor het eerst voor het RFO waarna hij in 1957 chef-dirigent werd en een internationaal vermaarde carrière startte die tot op de dag van vandaag voortduurt. Als chef van het RFO was hij ook geregeld te horen bij de ZaterdagMatinee. De laatste jaren waren die consequent hoogtepunten in het muzikale jaar. Bijzonder genoeg stond zijn eerste ZaterdagMatinee in 1965 net als zijn laatste optreden bij de NTR ZaterdagMatinee gisteren in het teken van de Zevende Symfonie van Bruckner. 

Een bijzonder afscheid

Dit laatste concert was op voorhand al zo bijzonder dat de lading alle kwesties van kwaliteit zou overstemmen. Maar Haitink zou Haitink niet zijn wanneer de muzikale kwaliteit leidend is. Daarmee was het een bijzonder concert, maar ook gewoon een goed concert. De Romantiek is bij Haitink altijd in goede handen geweest. De vijf liederen van Richard Strauss kregen daarmee een prachtige gloedvolle en karakteristieke uitvoering waarbij Haitink nadrukkelijk zijn eigen tempo bepaalde. De laatste twee liederen - Die heiligen drei Könige aus Morgenland en Morgen - waren daarbij van de buitencategorie. Niet in de laatste plaats door sopraan Camilla Tilling die de extra dimensie van dit concert goed aanvoelde en een plek in haar zang gaf. Maar het echte hoogtepunt was natuurlijk de uitvoering van de Zevende Symfonie door de erkend Bruckner-specialist die Haitink al decennialang is. Een passende symfonie daar het de enige symfonie van aartstwijfelaar Bruckner is die hem in zijn leven ongekwalificeerd succes bracht. Een symfonie die hij opdroeg aan zijn muzikale idool Richard Wagner en daarmee meer contemplatief is dan zijn andere symfonieën. Een uitvoering waar de hoogtepunten zorgvuldig worden opgebouwd en het geheel nooit uit het oog wordt verloren. Een passend afscheid voor één van de grootste dirigenten ter wereld. Na het wegsterven van de laatste noot sloeg Haitink demonstratief de partituur toe en volgde een stormachtig applaus. Een applaus en aandacht waar de - op het podium althans - bescheiden Haitink niet bepaald van houdt, maar waar hij ditmaal echt van leek te genieten. Het einde van een tijdperk in het besef dat de wereld van de muziek een grootse bijdrage vanaf nu moet gaan missen. Het ga u goed maestro. 

Lees hier de eerdere recensies op FerdiBlog van concerten onder leiding van Bernard Haitink. 

De NTR ZaterdagMatinee op 15 juni 2019 was het podium voor het laatste Nederlandse optreden van Bernard Haitink in Nederland. Hij leidde het Radio Filharmonisch Orkest en sopraan Camilla Tilling in een programma met liederen van Richard Strauss en de Zevende Symfonie van Anton Bruckner. Zijn laatste concerten vinden plaats in Salzburg, Londen en Luzern.