Na het lezen van Laurent Binet's prachtige debuut HhhH. Himmlers hersenen heten Heydrich herlas ik niet geheel toevallig 'Siegfried. Een zwarte idylle' van Harry Mulisch. 'Siegfried' is in 2001 uitgegeven en inmiddels weten we (helaas) dat 'Siegfried' het laatste volledige werk van Mulisch was nu hij 30 oktober vorig jaar is overleden. Van wat ik me kan herinneren was het uitkomen van 'Siegfried' een groot event, uiteraard zoals Mulisch - die wel van wat aandacht hield - het ook bedoeld had. En dat is ook niet zo gek, want vanaf 'De Aanslag' (1982), maar vooral door 'De Ontdekking van de Hemel' (1992) was Mulisch een nationale én internationale literaire ster geworden. Mulisch is de meeste vertaalde Nederlandse schrijver ooit. Toen in 1998 'De Procedure' uitkwam en hij in 2000 tekende voor het boekenweekgeschenk 'Het Theater, de Brief en de Waarheid' kon het niemand ontgaan dat Mulisch een nieuw boek had geschreven. Gezien het feit dat mijn editie van 'Siegfried' behoort tot de eerste druk zal het geen verbazing wekken dat ik ook vrolijk in die maalstroom ben meegegaan. Ik heb daar geen moment spijt van gehad.
Na 'De Ontdekking van de Hemel' is 'Siegfried' mijn favoriete boek van Mulisch. Het is ook één van de weinige boeken waar bij het lezen van de laatste pagina een siddering door me heen ging en ik me behoorlijk 'unheimisch' voelde. En dat is ook niet zo vreemd. Het onderwerp van het boek, verteld door een alwetende verteller, is Hitler als fascinatie van de hoofdpersoon internationaal vermaard schrijver Rudolf Herter die op bezoek is in Wenen om een voordracht te houden over zijn boek 'De uitvinging van de liefde' en mediainterviews te geven. Het is meteen duidelijk dat Rudolf Herter niemand anders dan Harry Mulisch zelf is. Leeftijd, ouders, gezinssituatie, de fascinatie voor Hitler en de Tweede Wereldoorlog en de overeenkomst van de titels van hun magnum opus leiden tot geen enkel andere conclusie. Terwijl Herter in Wenen is, stad van de Anschluss en geboorteland van Hitler, kan hij zijn gedachten alleen maar richten op Hitler en de wil om hem te begrijpen. Beter gezegd: om het absolute niets dat hij vertegenwoordigt te begrijpen.
Tijdens een tv-interview komt Herter tot een aankopingspunt om het absolute niets begrijpelijk te maken: door Hitler te plaatsen in een totaal gefingeerde, extreme situatie en dan te bezien hoe hij zich gedraagt. De bouwstenen hiervoor heeft Herter al voor een deel: de bizar kloppende overeenkomsten tussen het verval van Nietzsche en de geboorte van Hitler. Terwijl Herter aan niets anders kan denken, doet hij zijn voordracht waar na afloop een oud echtpaar naar hem toekomt om hem een verhaal te vertellen wat het gedachte-experiment volledig overbodig maakt. Een verhaal dat Hitler in een extreme situatie plaatst die daadwerkelijk bestaan heeft: de geboorte van een zoon van Adolf Hitler en Eva Braun. Ullrich en Julia Falk vertellen het verhaal van deze Siegfried onder voorwaarde dat Herter het verhaal pas mag doen na hun dood. Wat volgt is een ongekend indringend verhaal dat eindigt met Herter die Hitler lijkt te doorgronden, maar het niet kan delen met de rest van de wereld, ook al zou hij het willen in weerwil van zijn belofte aan het echtpaar-Falk. Het eindigt in de eerder genoemde laatste pagina die niet alleen bij mij, maar bij velen een siddering teweeg bracht. Onderdeel van de verhaalstructuur is ook een hoofdstuk verteld als het dagboek van Eva Braun over de laatste dagen in de Führerbunker in Berlijn terwijl de Russen steeds dichterbij komen. Het verloop en einde is bekend, zeker wanneer je bekend bent met de ijzersterke film Der Untergang die ik naar aanleiding van dit boek weer eens gekeken heb.
Mulisch is er in geslaagd om met dit gegeven een prachtig en indringend boek te schrijven. In een interview dat hij gaf aan NRC ter gelegenheid van het uitkomen van 'Siegfried' stelt hij dat het 'Mijn ambitie was om aan het slot van de twintigste eeuw iets definitiefs over Hitler te zeggen'. Dat is hem zeker gelukt, maar gezien zijn zelfkennis was het voor hem ook vast een feitelijke mededeling. Na het uitkomen van 'Siegfried' bleven alle Mulisch-lezers, waaronder ikzelf, in afwachting van een nieuw boek. Uiteindelijk zou het er niet meer van komen en blijkt 'Siegfried' zijn laatste volledige werk. Wel zal op 30 oktober 2011, precies een jaar na zijn dood, door uitgever De Bezige Bij een onafgeronde novelle 'De tijd zelf' worden uitgebracht. Echter is met 'Siegfried' een prachtige kroon gezet op de literaire carrière van Neerlands grootste schrijver.
Reacties
Een reactie posten