'HhhH. Himmlers hersenen heten Heydrich' van Laurent Binet


'HhhH' van Laurent Binet hoeft eigenlijk niet meer aanbevolen te worden. Wanneer je een boekhandel binnenloopt tref je vele exemplaren op prominente plekken, vaak getooid met een sticker van 'Meer dan 30.000 verkocht'. En dat voor een debuutroman van een Franse schrijver over een niet al te toegankelijk onderwerp: de aanslag op Reinhard Heydrich op 27 mei 1942 te Praag. En ondanks dit grote succes raad ik dit boek meer dan van harte aan. Samen met Anatomie van een moment van Javier Cercas is dit - tot op heden - het beste boek dat ik dit jaar heb gelezen.

'HhhH' is veel meer dan de beschrijving van aanslag op Heydrich en de aanloop ertoe en de gevolgen ervan. Het is het persoonlijke relaas van Laurent Binet (1972) om dit boek te schrijven en de zaken die hij bij het schrijven is tegengekomen: van anecdotes die maar op zeer beperkte wijze samenhangen met het onderwerp tot de duidelijke aanwezigheid van Binet zelf getooid met zijn (polemische) mening. Het is ook niet vreemd dat ik 'HhhH' in één adem noem met 'Anatomie van een moment' dat gaat over de mislukte Spaanse staatsgreep van 23 februari 1981. Beide boeken gaan over historische gebeurtenissen waar feitelijkheid plaats had moeten maken voor een roman, maar de werkelijkheid al meer dan genoeg is. In beide boeken is ook het persoonlijke relaas van de schrijver om te komen tot dit boek onderdeel van het boek. Het grote verschil is dat Binet zijn verhaal mengt met autobiografische elementen en de polemiek niet schuwt. Cercas beperkt autobiografische elementen tot een minimum en van polemiek houdt hij zich verre.

Het onderwerp van Binet is ook een begrijpelijk onderwerp voor een dergelijk boek. Van alle Nazi's was Heydrich misschien wel de meest genadeloze en gezien de concurrentie die hij op dit punt had, is dit een (zeer twijfelachtige en laakbare) prestatie. Binet beschrijft - het kan ook niet anders - de opmars van Heydrich in de Nazi-hiërarchie: van hoofd van de Reichssicherheitshauptamt (RSHA) tot aan waarnemend Reichprotektor Bohemen en Moravië (het huidige Tsjechië) ter vervanging van Konstantin von Neurath. Niet voor niets was zijn bijnaam, en de basis voor ondertitel van het boek, dat  hij de hersenen was van SS-leider Himmler. Overigens ligt zijn grootste misdaad in het feit dat hij aan de wieg heeft gestaan van de Holocaust door het voorzitten van de Wannsee-conferentie van 20 januari 1942 waar, in opdracht van Göring, de 'Endlösung' werd besproken. Van deze conferentie is in 2001 door HBO een tv-film gemaakt met Kenneth Branagh als Heydrich: Conspiracy. Het is geen leuke, maar wel een goede film die de (georganiseerde) waanzin en (efficiënte) misdadigheid van de Nazí's perfect weergeeft. Niet voor niets verwijst Binet ook naar deze film. Saillant detail hierbij is dat Adolf Eichmann optrad als secretaris van Heydrich en na diens dood zijn werk voortzette. Een rol waarvoor hij in 1960 in Argentinië werd opgespoord door Simon Wiesenthal en in 1962 door een Israëlische rechtbank ter dood werd veroordeeld. Een proces waar Harry Mulisch het boek 'De zaak 40/61' over schreef. En zo is de cirkel weer rond.

Binet verdeelt het boek in twee delen. Het eerste (langere) deel gaat in op zijn eigen relaas om tot dit boek te komen, een biografie van Heydrich, de wording van 'Operatie Anthropoid' (de oorspronkelijke titel van het boek die - terecht - door de uitgever als riskant werd ervaren: het zou wijzen op een Sci-Fi-verhaal) en de levensloop van de moedige aanslagplegers: de Tsjech Jan Kubis en de Slowaak Jozef Gabcik. Het tweede deel is een uitgebreide beschrijving van de aanslag gevolgd door de (vreselijke) afloop. Heydrich is door de aanslag 'slechts' zwaargewond geraakt, maar overlijdt een paar dagen later, op 4 juni 1942, alsnog door bloedvergiftiging. De wraakacties zijn meedogenloos: vele arrestaties en de complete vernietiging van twee dorpen. De aanslagplegers wisten te ontkomen en doken onder in een kerk waar ze op 18 juni 1942 werden gevonden en ze na een hevig vuurgevecht zelfmoord pleegden om niet in handen te vallen van de Nazi's. Een laatste saillaint detail betreft het feit dat op de dag dat de aanslag werd gepleegd Heydrich later op die dag naar Duitsland zou vliegen voor een ontmoeting met Hitler, die hem hoog had zitten, om te spreken over de uitroeiing van het 'Slavische ras'. Een betere dag hadden ze niet kunnen kiezen. Met de dood van Heydrich ('De Beul van Praag') eindigde zijn terreurbewind en werd zijn carrière (nog steeds te laat) gestopt.

Reacties